Hier een overzicht van de verschillende hoofdstukken:
Deel 01 - "Droomberoep" concertfotograaf?
Deel 02 - Juridische vraagstukken
Deel 03 - Bijzonderheden concertfotografie
Deel 04 - Het gedrag in de "fotopit"
Deel 05 - De juiste uitrusting voor concertfotografen
Deel 06 - Tips en trucs van (concertfotografie-) professionals
Deel 07 - Beeldcompositie (Deel 1)
Deel 08 - Beeldcompositie (Deel 2)
Deel 09 - Aanbevolen camerainstellingen
Deel 10 - De nabewerking
Afbeelding 2-1: Als ervaren fotograaf verbaas je je telkens weer over de "moed" van veel concertgangers die zorgeloos met hun mobiele telefoons - onrechtmatig - foto's (en ook video's) van het concert maken. En - wat vanuit juridisch oogpunt nog erger is - deze willekeurig verspreiden op Facebook, YouTube en andere internetplatforms ... Nikon D800 met 2,8/70-200mm Nikkor bij een gebruikte brandpuntsafstand van 170mm. 1/200 seconde, diafragma 4,5, ISO 800.
(Afbeelding © 2013: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Ervaren concertfotografen kunnen "een lied zingen" over hoe moeilijk onderhandelingen vaak zijn met de concertorganisatoren, die op hun beurt weer in onderhandelingen staan met de artiesten - of hun management. Concertorganisatoren geven dus regelmatig alleen de beperkingen door die ze van de kant van de artiest hebben opgelegd gekregen. Ze hebben vaak niet veel speelruimte.
Afbeelding 2-2: Kylie Minogue tijdens het concert van de Aphrodite-Les Folies Tour 2011 op 1 maart 2011 in Berlijn. Deze zangeres, of liever gezegd haar management, wordt volgens ingewijden beschouwd als een van de "moeilijkste" onderhandelingspartners als het gaat om het verlenen van toestemming voor foto's (en de latere publicatie ervan). De vuistregel geldt (met enkele lovenswaardige uitzonderingen zoals bijvoorbeeld U2, Scorpions, Westernhagen en anderen): hoe bekender de artiest, hoe moeilijker de onderhandelingen over de toestemming voor foto's en de publicatie ervan. Als een ster (of het management) het niet bevalt dat buitenlandse professionele fotografen bij het concert fotograferen, kan het maken van foto's eenvoudigweg worden gestopt.
Er wordt dan een "in-house" fotograaf ingeschakeld, die dus exclusief foto's van het concert kan aanbieden - natuurlijk na overleg met het management (dat met een vetorecht de onwelgevallige foto's vooraf kan uitsorteren). Canon EOS-1D Mark IV met EF 2,8/400mm L IS USM. 1/250 seconde, diafragma 2,8, ISO 1000.
(Afbeelding © 2011: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
"Een bijzondere vorm van beperking is echter dat de afbeeldingen alleen aan één enkel medium, dus een krant, mogen worden gegeven, na verloop van tijd uit het archief moeten worden verwijderd en/of vóór publicatie ter goedkeuring aan het management moeten worden voorgelegd. Censuur." (Concertfotograaf Sven Darmer, in het fotoboek "Concertfotografie" van Brüggemann, Becher, Meister, Darmer, Lippert; mitp Verlag, 1e editie 2012).
Maar waarom kunnen de artiesten - via de omweg van de concertorganisatoren - hun eisen zo sterk eenzijdig opleggen aan de fotografen? Er is immers persvrijheid die ongecensureerde verslaggeving mogelijk moet maken. Om de juridische kant van deze voor fotografen nadelige situatie (artiesten of hun management onderhandelen over het concert met de concertorganisator, die vervolgens als onderhandelingspartner met de fotografen de voorwaarden vaststelt waaronder gefotografeerd kan worden) te begrijpen, moet men de werking van het "recht van de afgebeelde persoon op zijn eigen beeld" en "huisrecht" begrijpen, daarom zullen beide hieronder wat uitgebreider worden toegelicht.
Afbeelding 2-3: Robbie Williams (hier tijdens het gratis concert op 23 oktober 2009 in Berlijn) heeft inmiddels, sinds hij met zijn vriendin/vrouw Aida Fields samen is, de censuurcontracten weer afgeschaft. Enkele jaren geleden waren opnamen als deze echter nog zeldzaam, omdat het moeilijk was om accreditatie te verkrijgen.
(Afbeelding © 2009: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
2.1 Het recht van de afgebeelde persoon op zijn eigen beeld
Hoe zou jij je voelen als je op een dag bij het boodschappen doen in de supermarkt bij de kassa een pakje sigaretten zou zien liggen met jouw gezicht erop? En daaronder staat (vrij vertaald en tussen aanhalingstekens, om een originele quote van de afgebeelde persoon, dus van jou, te suggereren): "Ik rook graag XYZ-sigaretten! Alleen deze geven me zelfvertrouwen en maken me gelukkig!" Zou je enthousiast zijn? Of zou je je uitgebuit voelen? Want uiteindelijk ben je niet gevraagd of je reclame zou willen maken voor een sigarettenmerk; en je hebt ook geen vergoeding gekregen ...
En hoe zit dat als je een overtuigde niet-roker bent, omdat je van mening bent dat sigaretten de dood van miljoenen mensen veroorzaken - ook wetenschappelijk bewezen? Wat zouden je eerste spontane gedachten zijn als je je gezicht zou zien op een van deze dodelijke sigarettenpakjes?
"Dat kan toch niet! Ze kunnen dat toch niet zomaar doen! Zonder mij te vragen! Nou, ze zullen nog van mijn advocaat horen!" Zo zou waarschijnlijk je eerste reactie zijn. En ook je advocaat zal bevestigen dat je goede kansen hebt om de tabaksindustrie aan te klagen voor het stopzetten en schadevergoeding, want het "recht van de afgebeelde persoon op zijn eigen beeld" stelt dat iedereen zelf zou moeten kunnen beslissen of en onder welke omstandigheden afbeeldingen van hem of haar gepubliceerd worden.
§ 22 KunstUrhG
"Afbeeldingen mogen alleen met toestemming van de afgebeelde persoon worden verspreid en openbaar worden tentoongesteld. De toestemming wordt geacht te zijn verleend wanneer de afgebeelde persoon een vergoeding heeft ontvangen voor het feit dat hij is afgebeeld. (...)"
Voor ons zojuist besproken geval, jouw gezicht op het pakje sigaretten, betekent dit: Je bent niet gevraagd en ook niet vergoed om de tabaksindustrie in staat te stellen reclame te maken met jouw afbeelding, dus staan de kansen op een succesvol verloop van een eventuele rechtszaak voor jou heel goed als er geen schikking buiten de rechtbank wordt bereikt.
Maar terug naar concertfotografie. Nu rijst de vraag of er uitzonderingen zijn op deze paragraaf die het mogelijk maken om concertfoto's te publiceren zonder uitdrukkelijke toestemming van de afgebeelde artiesten (en de concertorganisatoren, zie 2.2 Het huurrecht van de organisatoren).
Allereerst moet worden onderzocht of concertfoto's gepubliceerd mogen worden wanneer er entreegeld is betaald (en de artiest(en) honorarium heeft ontvangen voor zijn/haar optreden). § 22 van de Auteurswet stelt namelijk: "De toestemming wordt geacht te zijn verleend wanneer de afgebeelde persoon een vergoeding heeft ontvangen voor het feit dat hij/zij zich heeft laten fotograferen."
Echter moet het honorarium niet worden beschouwd als een vergoeding voor het feit dat de artiest(en) gefotografeerd zijn, maar eerder als vergoeding voor het feit dat hij of zij muziek heeft uitgevoerd. Geen enkele fotograaf zal voor de rechter succesvol kunnen beweren dat het laten fotograferen van de artiesten tot hun verantwoordelijkheden behoort, als ze honorarium hebben ontvangen voor hun optreden.
Afbeelding 2-4: Dick Brave (alias Sasha) ontvangt zijn honorarium voor zijn optredens om het publiek muzikaal te vermaken. Het is geen fotohonorarium, dus geen vergoeding voor het feit dat hij zich laat fotograferen door de concertgangers en -fotografen en de publicatie van de foto's in welke vorm dan ook goedkeurt. Nikon D4 met 1,4/85mm Nikkor. 1/200 seconde, diafragma 2,5, ISO 2500. De foto is genomen tijdens het gevierde concert op het Zeltfestival Ruhr op 26 augustus 2012.
(Foto © 2012: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Maar zijn er misschien andere uitzonderingen die het publiceren van concertfoto's toch nog mogelijk maken? § 23 van de Auteurswet (‘Wet betreffende het auteursrecht op werken van beeldende kunst en fotografie’) somt uitzonderingen op op het algemene verbod:
§ 23 van de Auteurswet
"(1) Zonder de toestemming vereist volgens § 22 mogen verspreid en tentoongesteld worden:
• Beeltenissen uit het gebied van de contemporaine geschiedenis";
• Beelden waarop personen slechts als accessoire naast een landschap of andere locatie verschijnen;
• Beelden van bijeenkomsten, optochten en soortgelijke gebeurtenissen waaraan de afgebeelde personen hebben deelgenomen;
• Beeltenissen die niet op bestelling zijn gemaakt, maar waarbij de verspreiding en tentoonstelling een hoger belang van de kunst dient."
• Ad 1.: Concerten worden regelmatig door de rechterlijke macht beschouwd als contemporaine historische gebeurtenissen waarover ook zonder specifieke toestemming mag worden bericht. Mits er geen andere rechten van de afgebeelde personen of derden worden geschonden, wat echter bij concerten, met uitzondering van enkele 'gratis en buiten'-concerten, regelmatig het geval is (zie 2.2 Het huurrecht van de organisatoren.) Bovendien moet de berichtgeving over een concertevenement anders worden beoordeeld dan wanneer het portret van een muzikant, genomen tijdens een concert, wordt gebruikt voor andere commerciële doeleinden zoals bijvoorbeeld reclame voor een specifiek product. Terwijl muzikanten zich moeten schikken naar de berichtgeving, geldt dit niet voor de misbruik van beeltenissen voor reclamedoeleinden.
• Ad 2.: Concertfoto's waarop de muzikanten om redenen van beeldvorming slechts heel klein op het enorme podium zijn afgebeeld, zullen waarschijnlijk ook niet als vrij publiceerbaar worden beschouwd, want ook bij dergelijke opnames kan – los van de speciale beeldvorming – de muzikant niet worden beschouwd als "accessoire" naast een "andere locatie". De term "accessoire" moet dus niet alleen afhankelijk van de grootte worden geïnterpreteerd, maar vooral ook van de betekenis met betrekking tot de beeldboodschap. DJ Bobo kan er op een groot concertpodium klein uitzien, maar voor een foto die een van zijn concertfragmenten toont, is hij zeker van belang en daarom niet alleen als "accessoire" te beschouwen.
• Ad 3.: Neemt een muzikant, wanneer hij een concert geeft, in juridische zin van § 23 lid 1 zin 3 van de Auteurswet deel aan een "bijeenkomst", een "optocht" of een "soortgelijke gebeurtenis"? Het antwoord hierop is ontkennend; de wetgever bedoelde hiermee demonstraties, optochten van politieke partijen, enz. Als een muzikant een concert geeft, valt dit niet onder een van de uitzonderingen van § 23 lid 1 zin 3 van de Auteurswet, die de publicatie van foto’s hiervan rechtvaardigen zonder de toestemming van de artiest.
• Ad 4.: Of normale concertfoto's "een hoger belang van de kunst" dienen, valt ook te betwijfelen. Ook deze uitzondering biedt geen vrijbrief voor fotografen die menen hierop te kunnen beroepen als ze concertfoto's willen verspreiden/publiceren.
Afbeelding 2-5: Niemand – zelfs personen van openbaar belang niet – hoeft te vrezen dat derden willekeurig kunnen omgaan met foto- of video-opnames waarop de genoemde persoon te herkennen is. Vooral kunnen deze niet worden gebruikt voor merchandisingdoeleinden zonder toestemming van de afgebeelde persoon. Echter is dit anders voor redactionele verslaggeving: personen van openbaar belang (politici, muzikanten, belangrijke zakenmensen van grote bedrijven, mensen uit de hogere kringen, enz.) moeten accepteren dat er over hen of hun handelingen (tenzij deze te privé of intiem van aard zijn) in de pers wordt bericht.
Maar geldt dit ook voor normale concertfoto's? De foto toont Tim Bendzko tijdens het concert op 24 augustus 2012 op het Zeltfestival Ruhr. Nikon D4 met 1,4/85mm Nikkor. 1/500 seconde, diafragma 2,8, ISO 3200.
(Foto © 2012: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Nu rijst natuurlijk nog de vraag in hoeverre "het recht van de afgebeelde persoon op zijn eigen beeld" van toepassing is als de persoon niet meer individueel herkenbaar is? In het tijdperk van beeldbewerking is het relatief eenvoudig om gezichten zo te veranderen dat de eigen ouders hun dochter of zoon niet meer zouden herkennen. In dat geval zou de fotograaf af kunnen zien van het verkrijgen van toestemming voor de publicatie van de foto's.
Echter moet worden opgemerkt dat de herkenbaarheid ook kan voortvloeien uit "begeleidende omstandigheden": "Als een persoon door de context duidelijk identificeerbaar is, kan hij/zij zich verzetten tegen publicatie, zelfs als zijn gezichtstrekken niet worden getoond." (Hof van Beroep Frankfurt, uitspraak van 23-12-2008, zaaknr. 11 U 21/08)
Het kan dus onder bepaalde omstandigheden niet alleen afhangen van de herkenbaarheid van de persoon, maar ook of hij/zij niet aan de hand van andere omstandigheden (bijvoorbeeld de getoonde context, enz.) nog steeds identificeerbaar is. Zelfs dan is toestemming van de afgebeelde persoon voor publicatie van de foto's nodig.
Afbeelding 2-6: De afgebeelde persoon is niet individueel herkenbaar, en ook de context geeft geen aanwijzingen over om welk concert het hier zou kunnen gaan. Ik heb dit motief met opzet quasi als silhouet tegen het licht gefotografeerd, want ik had hier geen fotografeervergunning voor. Het kan echter nog steeds goed gebruikt worden, en bovendien is het sfeervol. Nikon D3S met 4/24-120mm Nikkor met gebruikte brandpuntafstand 120mm. 1/200 seconde, diafragma 4, ISO 2500.
(Foto © 2011: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Conclusie over het onderwerp
Het recht van de afgebeelde persoon op zijn eigen beeld als een bijzondere uitdrukking van het algemene persoonsrecht moet worden begrepen als een bescherming van het individu, zodat niet zomaar iedereen zijn afbeelding willekeurig verspreidt/publiceert. Vooral voor reclame- en merchandisedoeleinden mogen afbeeldingen niet zomaar worden gebruikt. Om te voorkomen dat dit recht de persvrijheid ondermijnt, heeft de wetgever uitzonderingsbepalingen (zie §23 Abs. 1 KunstUrhG) gecreëerd die persfotografen toestaan om foto's te publiceren zonder toestemming van de afgebeelde persoon, zoals bijvoorbeeld van bijzonder historisch belang zijn. De recentere jurisprudentie hanteert een gelaagd beschermingsconcept: In elk individueel geval moet worden beoordeeld of de opname van de betreffende persoon van historisch belang is en dienovereenkomstig - met het oog op de verslaggeving - mag worden gepubliceerd.
Het principe geldt: hoe meer een persoon in de belangstelling staat, hoe eerder foto's waarop deze persoon is afgebeeld, voor reportagedoeleinden gebruikt kunnen worden - zelfs zonder toestemming van de afgebeelde persoon.
In de praktijk van de concertfotografie is er echter nog een ander juridisch concept dat het fotograferen en publiceren van de resultaten mogelijk maakt door middel van onderhandelingen als optie. Deze onderhandelingen vinden plaats tussen muzikanten en concertorganisatoren en tussen concertorganisatoren en fotografen. Dit wordt mogelijk gemaakt door het "huisrecht" van de concertorganisator, waarvan we vanwege zijn uitzonderlijke praktijkrelevantie op het gebied van concertfotografie hieronder nader willen bekijken.
2.2 Het huisrecht van de organisatoren
Stel je voor, je organiseert een feest bij jou thuis. Op dit feest komen al je uitgenodigde vrienden en kennissen. Vreemden mogen wel, maar je hoeft ze niet in je huis binnen te laten; uiteraard heb je ook het recht om ongewenste gasten (die bijvoorbeeld dronken een ruzie onder de gasten beginnen of je mooie meubilair kapot maken) uit je huis te verwijderen. Je mag bepalen welke muziek er wordt gespeeld, of de tv moet worden ingeschakeld en of de gasten toestemming krijgen om de pas geplante bloemen in de voortuin plat te trappen. Kortom: Jij hebt het huisrecht, en de gasten moeten zich houden aan jouw instructies! Wie het daar niet mee eens is, mag vertrekken of kan zelfs gedwongen worden om het huis te verlaten (indien nodig zelfs met hulp van de politie).
En zo is het ook in de muziekindustrie, waar de concertorganisator - in overleg met de optredende artiesten - bepaalt wat de fotografen (als ze al worden toegelaten) mogen en wat niet. Hier geldt de vuistregel: Hoe populairder de optredende artiesten op dat moment zijn, hoe sterker hun onderhandelingspositie ten opzichte van de organisator is. Dat wil zeggen dat zeer bekende artiesten hun eisen bijna naar believen kunnen opleggen - en de organisator met alles akkoord gaat om überhaupt een optreden van de muzikant(en) mogelijk te maken.
Afbeelding 2-7: Deze concertfotografen waren allemaal "geaccrediteerd". Ze hadden toestemming van de organisator om foto's te maken tijdens het concert en deze foto's ook te publiceren. Voorafgaand aan het concert waren er weer overeenkomsten tussen de organisator (de "huiseigenaar") en de optredende zanger (hier: Jan Delay) of er foto's gemaakt mochten worden, hoelang, wanneer en in hoeverre de gemaakte foto's gepubliceerd mochten worden. Met name het laatste punt, het commerciële gebruik van de gemaakte opnamen door licentieverlening (meestal wordt niet de "fysieke" foto verkocht, maar de licentie om deze te publiceren, bijvoorbeeld in tijdschriften, op websites, enz.), heeft invloed op het eerder genoemde huisrecht van de concertorganisator. Daarom zou men nooit - alleen omdat men niet betrapt werd tijdens het fotograferen tijdens een concert - de gemaakte opnamen publiceren of doorgeven, tenzij men hiervoor uitdrukkelijk schriftelijke toestemming van de organisator heeft. Nikon D3S met 2,8/24-70mm Nikkor bij gebruikte brandpuntsafstand 24mm. 1/160 seconde, diafragma 3,5, ISO 5000.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Conclusie
"De organisator van een concert heeft alle rechten die verband houden met dit evenement. Dit omvat met name het huisrecht. Daarom kan hij de fotograaf verbieden om foto's te maken van het evenement of van de optredende artiesten en deze te verkopen. Hetzelfde geldt voor andere besloten evenementen, zoals bijvoorbeeld sportevenementen." (Uit het studieboek: "Fotografie en Recht", Kötz/Brüggemann, metp-Verlag, april 2009, 34,95 euro, circa 200 pagina's)
Afbeelding 2-8: Wanneer Mick Jagger (overigens al 52 jaar actief in de muziekindustrie!) met zijn Rolling Stones een concert geeft, zullen de organisatoren niet aandringen op de handhaving van hun voorwaarden als het optreden van de band daardoor in gevaar zou komen. De foto toont Mick Jagger tijdens het Rolling Stones-concert in het Olympisch Stadion van Berlijn op 15 juni 2003. Inmiddels (2014) staan de Rolling Stones al meer dan een halve eeuw op het podium. Er waren altijd geruchten over de ontbinding van de band – regelmatig gepaard met interne geschillen, meestal tussen Mick Jagger en Keith Richards – in de bandgeschiedenis van de Stones. Deze geruchten hebben waarschijnlijk ook bijgedragen aan het feit dat de concerten regelmatig uitverkocht waren – uit angst van potentiële concertgangers dat de band echt op het punt stond uit elkaar te gaan en dit de laatste gelegenheid zou zijn om de Stones live te zien. Waarschijnlijk was dit echter slechts een deel van de geniale marketing van de Stones, die al in de jaren zestig hun imago als "bad boys of Rock 'n Roll" kunstmatig opbouwden (hoewel ze eigenlijk uit goede, burgerlijke omstandigheden kwamen). (Foto © 2003: DAVIDS/Sven Darmer – www.svendarmer.de)
Zoals zojuist besproken, is het huisrecht van belang voor evenementen die besloten zijn. Dit betekent dat het evenement niet per se in een "huis" hoeft plaats te vinden om het huisrecht van toepassing te laten zijn. Ook openluchtevenementen, die bijvoorbeeld door een hek "gesloten" worden, zodat niet zomaar iedereen vrijelijk het festivalterrein kan betreden, vallen onder het huisrecht. Met name bij veel muziekfestivals in de zomermaanden zijn de terreinen waar de evenementen plaatsvinden omgeven door een hek of een schutting. Dit dient hoofdzakelijk om bij de toegangen één of meerdere kassa's te plaatsen en de bezoekers van het festival toegangsgeld te vragen. Het huisrecht dat de organisator daardoor verwerft, is voor hem echter een aangenaam neveneffect. Belangrijk is echter de vrije toegang, die door de afschermmaatregelen bij de meeste festivals niet meer wordt geboden.
Toch zijn er ook muziekfestivals die bewust afzien van afscherming om iedereen de mogelijkheid te geven om het evenement gratis bij te wonen. Deze "Gratis en Buiten"-festivals worden meestal met veel passie georganiseerd en vanuit culturele motieven gesteund door de gemeentelijke overheid. Deze evenementen zijn niet mogelijk zonder de sponsors die de evenementen gebruiken voor marketingdoeleinden om bij de doelgroep een positief merkimago op te bouwen.
Afbeelding 2-9: Bochum Total is zo'n succesvol (en al jaren vastgelegd) muziekfestival, dat jaarlijks in de zomer plaatsvindt in het stadscentrum van Bochum en voor iedereen vrij toegankelijk is. Dit jaar worden circa een miljoen bezoekers verwacht op het gratis evenement. Hier kunnen zelfs fotografen vanuit het publiek (de locaties zijn meestal niet slechter dan bij het fotopit, dat alleen toegankelijk is voor geaccrediteerde fotografen) concertfoto's maken, zonder dat ze zich vooraf ingewikkeld hoeven te accrediteren. (Tip: Zorg er op tijd voor dat je een van de vooraanstaande plaatsen bemachtigt; het beste is om minstens een half uur voor aanvang van het concert te arriveren). Deze foto van de gitarist van Apologies, I Have None, is genomen in juli 2013 tijdens Bochum Total. Ik stond op de eerste rij tussen de andere concertgangers, want ik had me pas op het laatste moment besloten om hier wat foto's te maken, waardoor accreditatie niet meer mogelijk was.
In tegenstelling tot mijn collega's in de perskuil, had ik misschien minder bewegingsvrijheid, maar ik had als voordeel dat ik door de iets grotere afstand tot het podium niet zozeer het "van onderaf perspectief" had. Nikon D4 met 1,4/85mm Nikkor. 1/1600 seconde, diafragma 2, ISO 2500.
(Foto © 2013: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
2.3 Het Panoramavrijheid
Veel fotografen denken dat bij het fotograferen van concerten in de buitenlucht een beroep gedaan kan worden op de panoramavrijheid. Maar dit is onjuist, zoals blijkt uit de auteurswet:
§ 59 Aw – Werken op openbare plaatsen
"(1) Toegestaan is, om werken die blijvend op openbare wegen, straten of pleinen zijn, door middel van schilder- of grafische technieken, door middel van fotografie of door film te verveelvoudigen, te verspreiden en openbaar weer te geven. In het geval van bouwwerken strekken deze bevoegdheden zich alleen uit tot het uiterlijk."
Belangrijk zijn de twee criteria "blijvend" en "openbaar". Een "openlucht-festival" is inderdaad per definitie "openbaar", maar nooit "blijvend", omdat het zich slechts tijdelijk in de openbaarheid bevindt. Na afloop van het festival worden de podia weer afgebroken, evenals de licht- en evenemententechniek en ook de muziekinstrumenten. Onder de panoramavrijheid van § 59 Aw vallen echter foto's van het exterieur van gebouwen, mits ze vanaf een openbare weg, straat of plein zijn genomen. Hetzelfde geldt voor andere door het auteursrecht beschermde werken zoals bijvoorbeeld sculpturen, installaties, enz. Tijdelijke kunstprojecten (zoals bijvoorbeeld muziekfestivals) vormen echter geen blijvende werken in de zin van § 59 Aw.
2.4 Hebben concertfotografen ook rechten?
Ja. Uiteraard!
Auteursrechtbescherming
"De auteursrechtbescherming ontstaat met de creatie van een foto zelf, dus hoeft niet te worden aangevraagd. Elke auteur heeft het recht om bij de publicatie van een foto, en dat geldt ook voor advertenties, bij naam (of op een andere manier, bijvoorbeeld de internetdomein) genoemd te worden, wat voor ons fotografen een niet te onderschatten promotiemiddel is. De auteursrechtbescherming van fotografische werken blijft nog 70 jaar na de dood van de auteur bestaan, voor foto's zijn dat 50 jaar." (uit het leerboek: "Fotografie en Recht", Kötz/Brüggemann, mitp-Verlag, april 2009, €34,95, ongeveer 200 pagina's). Onze foto's zijn beschermd door het auteursrecht. Het maakt niet uit of de foto's bijzonder artistiek zijn vormgegeven of gewoon als een kiekje zijn ontstaan. Dit onderscheid tussen "foto's" en "fotografische werken" is alleen relevant voor de duur van de bescherming van de afbeeldingen: De auteursrechtbescherming van fotografische werken blijft nog 70 jaar na de dood van de auteur bestaan, voor foto's zijn dat 50 jaar.
Afbeelding 2-10: Goed om te weten: Ook deze foto van het Wir sind Helden-concert is beschermd door het auteursrecht. Deze bescherming hoefde ik niet aan te vragen, maar ontstond op het moment dat ik de ontspanknop indrukte (dus op het moment dat de foto werd genomen; dus tegelijkertijd). Nikon D3S met 1,4/85mm Nikkor. 1/250 seconde, diafragma 3,5, ISO 2000.
(Foto © 2011: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
Voor de concertfotografie is echter wat tussen de respectievelijke onderhandelingspartners is afgesproken, doorslaggevend. Met andere woorden: Als wij (bijvoorbeeld vanuit een slechte onderhandelingspositie) elk knellend contract van de concertorganisatoren aanvaarden, dan hebben we geen reden tot klagen dat we al onze artistieke en economische vrijheden hebben opgegeven.
Natuurlijk is een individuele fotograaf zelden in staat om zijn wensen altijd door te drukken. De gang van zaken kan het beste worden beschreven als "Eten of doodgaan!". Anders gezegd: Wij fotografen moeten de voorwaarden van de concertorganisatoren volgen - of we moeten afzien van de verslaggeving door middel van fotografie.
En precies dit is een aanknopingspunt dat onze positie niet zo slecht doet lijken: Als we ook de andere collega's van de pers ervan kunnen overtuigen dat we allemaal - zonder dat er "brekers" uit onze rij treden - concertevenementen boycotten waarbij accreditatie slechts mogelijk is door het aangaan van verstikkende contracten, dan zullen ook muzikanten en concertorganisatoren uiteindelijk gaan inzien dat ze afhankelijk zijn van het goede werk van (pers) fotografen. Want mooie foto's van een concert zijn altijd ook fantastische - en vooral gratis - reclame hiervoor.
De volgende (daadwerkelijk opgestelde) voorwaarden ("knellend contract") zouden geen concertfotograaf moeten accepteren:
• Recht van veto van de organisator of de muzikanten met betrekking tot de publicatie van foto's van het concert: Deze restrictie betekent censuur! Laat de beslissingsmacht niet uit handen nemen wanneer het gaat om beslissen welke foto's je kunt publiceren!
• Beperking van de fotografeertijd tot 10 seconden van de eerste 3 nummers. Dat is pure pesterij en betekent dat je onder enorme druk staat, want wie kan er nu binnen 30 seconden artistiek waardevolle resultaten behalen? Een uitstekende foto zou puur toeval zijn - en niet langer het resultaat van vaardigheid.
• Voorgeschreven opnamehoeken: Laat je niet beperken door niet-fotografen als het gaat om de vormgeving van de foto's! Breng naar voren dat je artistieke vrijheid nodig hebt om goede resultaten te behalen.
• Voorgeschreven beeldbewerking (zoals het vermageren van de artiesten): Beeldmanipulaties zijn tegenwoordig (helaas!) geen zeldzaamheid in de beeldrapportage, waartoe ook de concertfotografie behoort, maar zijn (nog) niet per se gebruikelijk (zie Tutorial 10: De Nabewerking). Weiger dus als de artiest om ijdelheidsredenen geretoucheerd of vermagerd wil worden. Vooral omdat zo'n tijdrovende beeldbewerking nutteloze tijd (en dus ook geld) kost.
Afsluitende conclusie
In geen enkel ander gebied van de fotografie zijn er zoveel beperkingen voor fotografen als bij concertfotografie. Laat echter niet alles toe! Zelfs als de individuele fotograaf in een zwakke onderhandelingspositie staat tegenover concertorganisatoren en muzikanten (of hun management), moet niet blindelings elk voorgelegd contract ondertekend worden. Zodra contractvoorwaarden leiden tot aanzienlijke beperkingen van de artistieke of economische vrijheid van de fotografen, is het verstandiger om volledig af te zien van beeldverslaggeving! Als fotografen het eens zijn, zullen organisatoren, muzikanten en managers snel realiseren dat ze misschien niet afhankelijk zijn van één individuele fotograaf; maar ook dat ze desondanks niet kunnen zonder de prestaties en vaardigheden van fotografen in het algemeen.
Afbeelding 2-11: Wanneer sfeervolle foto's van concerten niet meer in de pers verschijnen, ontbreekt een belangrijk promotie-effect voor de muzikanten. Ze profiteren er namelijk van dat er gratis over hen en hun (geslaagde) concerten wordt bericht. Juist de foto's zijn het die kranten- en tijdschriftenlezers stimuleren om zelf weer een concert van hun favoriete band bij te wonen.
Zodoende zijn wij concertfotografen niet alleen bedelaars tegenover de muzikanten en de concertorganisatoren, maar ook professionele kunstenaars die met hun foto's een aanzienlijke bijdrage leveren zodat concerten überhaupt in grote getale kunnen plaatsvinden. Jan Delay met band in augustus 2010 tijdens het Zeltfestival Ruhr. Nikon D3S met 2,8/24-70mm Nikkor bij gebruikte brandpuntsafstand 55mm. 1/2000 seconde, diafragma 5,6, ISO 3.200.
(Foto © 2010: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
2.5 Licentiekosten: Berekening en onderhandeling
Wie zijn (concert-) foto's wil verkopen, zal natuurlijk nadenken over hoeveel hij of zij per foto kan krijgen. Vooral beginners vinden het erg moeilijk om de verkoopprijs te bepalen.
Het volgende concept van gebruiksrechten zal jullie helpen om een gevoel te krijgen van wat een "redelijke" prijs is.
Meestal verkopen professioneel werkende concertfotografen niet langer "fysieke" foto's ("afdrukken"), maar gebruiksrechten. Zelfs als er in uitzonderlijke gevallen nog fysiek bestaande foto's worden doorgegeven (het normale geval is tegenwoordig het doorgeven van digitale foto's), is de verkoopprijs niet gebaseerd op de waarde van de fotoafdruk, maar op de omvang van hoe de klant de foto('s) wil gebruiken.
Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het onderwerp, ruimtelijk en tijdelijk gebruik.
Onderwerp van gebruik:
Hierbij is het belangrijk, waarvoor de foto's worden gebruikt. De omvang is des te groter, hoe meer soorten gebruik de beeldgebruiker heeft gepland. Voorbeelden zijn: Gebruik van de foto's in een dagblad voor verslaggeving, voor een tijdschrift ter illustratie van het artikel over de bandgeschiedenis, voor een CD-hoes van de nieuwste CD van de band, voor een poster van de band, als reclameflyer voor de volgende concerttournee, enz. Hieruit blijkt dat het honorarium dat de fotograaf zou moeten krijgen voor de foto's des te hoger is, hoe meer soorten gebruik gepland zijn.
Ruimtelijk gebruik:
Bij de omvang van het ruimtelijke gebruik gaat het erom, waar (geografisch gezien) overal de foto's moeten verschijnen. Het maakt een verschil of de foto's alleen in het lokale gedeelte van een Bochumse krant verschijnen of in een landelijk tijdschrift of zelfs Europees- of wereldwijd. Hoe groter het geografische gebied is waarin de foto's worden gepubliceerd, hoe hoger het honorarium van de fotograaf zou moeten zijn.
Tijdelijk gebruik:
Als je een foto verkoopt voor een poster die verwijst naar de aankomende tournee van de afgebeelde band, dan zou je honorarium des te hoger moeten zijn naarmate de posters langer hangen (naarmate de tournee langer duurt). Het is gemakkelijk in te zien dat foto's op een poster die slechts twee weken lang wijst op komende concerten van een band, minder opbrengen dan wanneer de poster maandenlang op aanplakborden enz. hangt. Het principe geldt: hoe langer de gebruiksduur, hoe hoger de opbrengst voor het ter beschikking stellen van de foto('s).
Dit concept van gebruiksrechten zegt nu nog niets over de werkelijke hoogte van het beeldhonorarium; het dient alleen om te differentiëren wanneer verschillende gebruiken (in termen van onderwerp, ruimte of tijd) van foto's zijn gepland.
Niet vergeten mag worden dat beeldhonoraria niet ergens "vastgesteld" zijn - maar het resultaat zijn van onderhandelingen tussen beeldrechten-gever (wij fotografen) en de gebruiker (de gebruiker van de foto's). Dat door de digitale beeldenvloed de verkoopopbrengsten voor het verlenen van gebruiksrechten aan foto's aanzienlijk zijn gedaald, is hiervan een bewijs. Ook het verlenen van gebruiksrechten aan foto's (de "verkoopopbrengst") valt onder de markteconomische wetten van vraag en aanbod.
Wie nu toch "specifieke prijzen" verwacht voor het verlenen van zijn foto-gebruiksrechten op dit punt, wordt verwezen naar de publicatie "Bildhonorare 2014" van de MFM (Mittelstandsgemeinschaft Foto-Marketing) van de BVPA (Bundesverband der Pressebild-Agenturen und Bildarchive e.V.): "De jaarlijks herziene en geactualiseerde beeldhonoraria van de Mittelstandsgemeinschaft Foto-Marketing (MFM) zijn sinds februari beschikbaar als gedrukte versie. Het overzicht van gebruikelijke vergoedingen voor het gebruik van beeldrechten dient de marktdeelnemers - zowel beeldaanbieders als beeldgebruikers - als calculatie- en onderhandelingsbasis." (Bron: http://www.bvpa.org/news/1026-mfm-bildhonorare-2014)
Deze honorariumrichtlijnen moeten niet worden gezien als vaste waarde in het onderhandelingsspel over "passende" prijzen voor het gebruik van foto's, maar als een ruwe leidraad binnen de prijsonderhandelingen tussen aanbieder en afnemer. Ze worden overigens ook regelmatig door de Duitse rechtbanken gebruikt als richtsnoer voor de prijswaardering van foto-gebruik.
Afbeelding 2-12: Hoeveel vergoeding zou ik kunnen vragen voor deze foto van Wolfgang Niedecken, frontman van de groep BAP? Nou, dat hangt af van waarvoor de foto gebruikt zal worden (een CD-hoesje levert meer vergoeding op dan de publicatie in een dagblad dat verslag doet van het concert van gisteren), hoelang de foto gepubliceerd zal worden (het maakt bijvoorbeeld een groot verschil of de foto slechts voor 1 dag, bijvoorbeeld in een dagblad, of voor 20 jaar of langer, bijvoorbeeld op een CD-hoesje, gebruikt zal worden) en hoe groot de geografische verspreiding van de foto is (wordt het alleen in Keulen gepubliceerd of zelfs wereldwijd?). De honoraria-aanbevelingen "Beeldvergoedingen 2014" van de MFM van de BVPA bieden hierbij waardevolle richtlijnen bij de onderhandelingen met de beeldverwerker. Nikon D3S met 1,4/85mm Nikkor. 1/400 seconde, diafragma 2,2, ISO 1250.
(Foto © 2011: Jens Brüggemann, www.jensbrueggemann.de)
