Legende van de schetsen:
Fotograferen is ook in de 21e eeuw, in het tijdperk van computers, beeldbewerking en digitale camera's, nog steeds "schilderen met licht". Echter, wanneer men de meeste fotoboeken en fotografietijdschriften bekijkt, krijgt men de indruk dat alleen de camerakwaliteit bepaalt of men geweldige foto's maakt. Het onderwerp "lichtapparatuur" wordt vaak verwaarloosd, soms wordt er zelfs helemaal niet op ingegaan.
Niet dat u mij hier verkeerd begrijpt: een veelzijdige, goed gebouwde, digitale spiegelreflexcamera met hoogwaardige lenzen, samen met een krachtige computer, uitgebreide software, geweldige accessoires, enzovoort, zijn belangrijk voor de hobbyfotografie! Toch ken ik veel fotografen die twee of drie camera's bezitten, maar geen enkele lichtapparatuur tot hun beschikking hebben.
Vaak heerst de misvatting dat zodra men een flitssysteem gebruikt voor fotografie, de foto's "onnatuurlijk", "te studioachtig" of gewoonweg "minder sfeervol" lijken. Slechts drie maanden geleden ontmoette ik op een fotofestival, waar ik als docent een workshop leidde, een enthousiaste amateurfotograaf die vol passie sprak over de vele "natuurlijke" lichtsferen die hij graag fotografeert.
Maar volgens zijn onjuiste mening - vinden deze sferen alleen ergens plaats en zijn ze niet "onnatuurlijk", dus te simuleren met behulp van een flitssysteem. Hij was van mening dat deze lichtomstandigheden die hij zo waardeert, alleen met veel geluk gevonden kunnen worden en dat in dergelijke gevallen het "gelukkige moment" beslist, of de vaardigheid van de "oorspronkelijke" fotograaf die zo'n lichtsituatie herkent ("ziet") en vervolgens meesterlijk en zonder verdere hulpmiddelen fotografeert.
Hier had ik twee bezwaren tegen: Ten eerste is het erg onbevredigend als men zelden zulke geweldige lichtomstandigheden vindt, vooral omdat men niet altijd een model bij zich heeft om meteen te fotograferen. En ten tweede zou het leven van de fotografengemeenschap aanzienlijk vereenvoudigd worden als we in staat zouden zijn om zelf zulke fantastische lichtsferen te creëren, om dan opmerkelijke foto's te kunnen maken wanneer we tijd, zin en een aantrekkelijk model ter beschikking hebben!
Kort gezegd: ik wil niet genoegen nemen met willekeur, maar wil zelf, creatief, de omstandigheden creëren om expressieve foto's te kunnen maken. Binnen de workshop op het fotofestival hebben we overigens dergelijke lichtsituaties nagebootst, en de eerder genoemde amateurfotograaf was zo enthousiast dat hij dezelfde dag nog bij mij informeerde naar geschikte flitssystemen.
Gecontroleerde lichtomstandigheden in de studio
Vele amateurfotografen hebben in de kelder, op zolder of zelfs in de woonkamer een eigen kleine fotostudio opgezet. Anderen zijn lid van de fotoclub, volgen cursussen aan de volksuniversiteit of nemen deel aan fotoworkshops om onder ideale "lab"omstandigheden, dus met studioflitsers en verschillend gekleurde achtergronden en diverse accessoires, modellen te fotograferen. Studio's oefenen een speciale aantrekkingskracht uit op vele amateurfotografen, omdat ze het imago hebben van zeer professioneel te zijn. Het voordeel van een fotostudio is dat men zich vrij van ruimtezorgen kan concentreren op de opnames, om zo gericht de eigen ideeën creatief met verschillende lichtvormers uit te kunnen voeren.
Opmerkelijk genoeg zijn het vooral beginners en toegewijde amateurfotografen die erop "branden" om met modellen te werken tegen een neutrale achtergrond. Ook ik had aan het begin van mijn carrière in 1998 de hartstochtelijke wens om alleen nog maar voor achtergronden (van karton) te fotograferen, waar ik de modellen in hun geheel kon vastleggen zonder dat een andere storende achtergrond de "professionele" - zo dacht ik toen - beeldwerking teniet zou doen.
Vandaag de dag ben ik eerder geneigd om rekwisieten en tapijten en andere vloerbedekkingen te gebruiken, zodat de locatie er niet uitziet als een fotostudio…
Schaduwvrije belichting
De (grotendeels) schaduwvrije belichting, gecombineerd met high-key beeldkarakter, wordt door vele toeschouwers en fotografen beschouwd als het summum van belichtingsmogelijkheden. De reden hiervoor kan zijn dat hier de opvatting heerst dat dergelijke belichting van de fotograaf meer vaardigheid vereist dan andere belichtingswijzen, terwijl naar mijn mening eerder het tegenovergestelde waar zou kunnen zijn.
Toch is juist de zachte, schaduwvrije belichting van modellen in de erotische fotografie niet meer weg te denken.
Het ontbreken van schaduwen flatteert het model op een verheerlijkende manier, huidonvolkomenheden worden niet benadrukt, maar zacht belicht, en het zachte licht zorgt voor een "teder" karakter van de foto. Een natuurlijke pose ondersteunt de zacht-dromerige beeldboodschap verder.
Strijk- en zijlicht in de studio
Duidelijk en expressief zijn doorgaans de belichtingen wanneer ze van opzij als strijk- of zijlicht op het model vallen en zo naast heldere plekken ook donkere lichaamsdelen in de schaduw creëren. Zijlicht modelleert de vormen van het lichaam goed, in tegenstelling tot het "vlak" ogende voorlicht.
Zijlicht wordt meestal ongeveer 45° ten opzichte van de objectievas geplaatst. De sterke schaduwen die hierbij ontstaan, kunnen meestal gemakkelijk worden verminderd met behulp van een reflector of een tweede lichtbron.
Zijlicht, ook wel direct zijlicht genoemd, dat onder een hoek van ongeveer 90° op het onderwerp valt, als effectverlichting bij naaktopnamen is een populaire methode om de vormen van het lichaam, zoals bijvoorbeeld een prachtige bil van het model, nog duidelijker te benadrukken en te accentueren.
Ook bij mannen kunnen op deze manier uitstekend de goed gebouwde, gespierde delen plastisch worden benadrukt.
Uw (mannelijk) model zal enthousiast zijn over de fotoresultaten!
Zijlicht wordt gebruikt om een plastisch effect te creëren, waardoor naar verwachting de erotische uitstraling van de desbetreffende lichaamsdelen van het model nog meer wordt versterkt (zoals hier bij de bil). Of de krachtige schaduwen die ontstaan door dit directe zijlicht moeten worden opgehelderd, of juist, om het driedimensionale karakter van de naaktopname te benadrukken, onopgehelderd moeten blijven, is hierbij overgelaten aan de smaak van de fotograaf en het beoogde beeldidee.
Voor deze opname heb ik bijna even sterk een tweede licht gebruikt, ook van opzij geplaatst.
Als er van beide kanten lichten op het model worden gericht, wordt er ook wel gesproken over de "lichtring". Maria heeft zich bij onze fotoshoot als echt sportief bewezen, want het was niet gemakkelijk om telkens weer precies het midden van de kleine trampoline te raken en daarbij nog zo mooie en elegante figuren in de lucht te "toveren". Maria moest wel zo'n 200 sprongen maken en er zijn nog veel meer mooie foto's gemaakt op die dag in mijn studio.
Achterlichtopnamen in de studio
Achterlichtopnamen in de studio, of in het algemeen binnenshuis, zijn aanzienlijk uitdagender om te realiseren. Het gebruik van een tegenlichtkap is absoluut noodzakelijk om invallend licht in de lens te voorkomen. Vaak moeten er bovendien verdere maatregelen worden genomen; zo plaats ik vaak twee afschermers ("lichtslikkers"), waarachter ik sta om door hen heen te fotograferen.
Bij het bepalen van de juiste belichting is het belangrijk dat u met de belichtingsmeter het licht meet, namelijk door de belichtingsmeter met de kap in de richting van de lijn tussen de fotograaf en het model te houden.
Lichtreflecties in de ogen
In de erotische fotografie zullen lichtreflecties in de ogen waarschijnlijk in de meeste gevallen gewenst zijn, omdat ze de blik van het model "levendig" en "helder" maken. Als je afziet van deze kleine lichtreflectie, kan de blik echter "koud", "dood", "onverschillig" of zelfs "bedreigend" overkomen.
Als je hebt gekozen voor een lichtopstelling die niet automatisch leidt tot een lichtreflectie in de ogen van het model, dan kan je dit oplossen door een kleine systeemflitser te gebruiken, aangesloten op de flitsschoen van de camera.
Deze, handmatig ingesteld, zou sterk genoeg moeten zijn om een lichtreflectie in de ogen te creëren, maar tegelijkertijd zwak genoeg om de belichtingssituatie niet te verstoren.
De lichtreflecties in de ogen zorgen er ook bij deze opname voor dat de blik van het model "helder" en "levendig" lijkt.
Simulatie van buitenopnamen in de studio
Niet altijd heeft men de tijd of het budget om de geplande foto's op de meest geschikte locatie te maken. Ik heb al meerdere keren verzoeken ontvangen van verschillende klanten die dan een simulatie van buitenopnamen in mijn studio hebben besteld. De keuze van passende achtergronden en een natuurlijk lijkend licht (met een hoofdlichtbron en - indien aanwezig - een opvuller) zijn meestal voldoende om de indruk van een verre (vaak ook exotische) locatie te wekken. Zo kon ik bijvoorbeeld alleen al door de keuze van een speciaal hiervoor aangeschafte linoleum vloer, gebruikt als achtergrond, de indruk van de zee met golven overbrengen.
Maar net zo belangrijk als een passende achtergrond, die, om authentieker over te komen, bij voorkeur onscherp gefotografeerd moet worden (door het gebruik van een telelens met een zo open mogelijke diafragma), is de juiste belichting van de scène.
In de natuur is er immers maar één lichtbron aanwezig, de zon, die afhankelijk van de weersomstandigheden haar stralen naar de aarde werpt, soms diffuus, soms brandend. Al het andere natuurlijke licht op aarde zijn reflecties, en zo zou je ook moeten handelen bij het opzetten van de verlichting om zo authentiek mogelijke foto's te verkrijgen.
Lichtomstandigheden ter plaatse
Anders dan in de studio, wanneer u op locatie fotografeert, te maken krijgt met moeilijkere lichtomstandigheden. Afhankelijk van de wind en het weer kan het zonlicht onderhevig zijn aan sterke helderheidsvariaties wanneer er wolken passeren, wat een correcte belichting moeilijk maakt. Vooral wanneer u het licht meet met een lichtmeter en vervolgens handmatig de camera instelt, is het belangrijk om constant de helderheid bij het object (ons model) opnieuw te meten.
Velen van u zullen nu zeggen dat dit u niet interesseert, omdat u toch liever uw ingebouwde belichtingsmeter in de camera gebruikt. Maar geloof me, een lichtmeting (het daadwerkelijk aanwezige licht wordt gemeten met een lichtmeter bij het object) is principieel te verkiezen boven een objectmeting (er wordt niet het licht gemeten, maar de lichtreflectie van het object). Het nadeel van een objectmeting (bijvoorbeeld met een in de camera ingebouwde belichtingsmeter) is dat een correcte meting alleen gegarandeerd is wanneer ons model neutraal grijs gekleed is, een eveneens grijze gezichts- en haarkleur heeft en bovendien tegen een neutraal grijze achtergrond staat. Gelukkig zal dit niet vaak voorkomen, maar de belichtingsmeter gaat bij een objectmeting er nu eenmaal vanuit dat het te meten object een lichtreflectie biedt die neutraal grijs van helderheid is, want de belichtingsmeter moet een referentiewaarde nemen om een meting te kunnen uitvoeren.
Als u dus alleen vertrouwt op uw ingebouwde belichtingsmeter, kan het gebeuren dat de achtergrond de meting zodanig beïnvloedt dat uw onderwerp over- of onderbelicht wordt weergegeven. En zelfs als - toevallig - een meting een bijna correcte tijd-diafragmacombinatie heeft opgeleverd, betekent dat nog niet dat de lichtsituatie niet kan veranderen, bijvoorbeeld dat het heersende licht op het model gelijk is gebleven, maar dat er opeens donkere wolken aan de hemel zijn verschenen, wat de belichtingsautomatiek van uw camera kan misleiden en leiden tot een overbelicht hoofdonderwerp.
Een donkere achtergrond, zoals donkere boomstammen, beïnvloedt de belichtingsmeting wanneer u te werk gaat met uw in de camera ingebouwde belichtingsmeter volgens de objectmetingmethode. Het gevolg hiervan zou een veel te overbelicht model zijn (wanneer, zoals hier, de achtergrond veel ruimte in de beeldcompositie inneemt). Het is beter om met een lichtmeter direct bij het object het aanwezige licht te meten.
Niet eenvoudig, omdat veranderlijk weer en bewegende wolken voor een constante helderheid zorgen, is fotografie met gemengd licht. De nieuwe generatie accumulatoren maakt het werken met flitsinstallaties buiten puur plezier, maar zodra bewegende wolken zorgen voor veranderingen in de helderheid van het zonlicht, moet constant het aandeel van natuurlijk zonlicht opnieuw worden gemeten, indien men consistente resultaten wil bereiken. Maar ik beloof u, als u deze uitdaging aangaat, zult u beloond worden met ongebruikelijke, buitengewone resultaten!
Beschikbaar licht
In tegenstelling tot studio-opnamen, die vanwege perfecte belichting snel "steriel" kunnen lijken, is het bij de erotiekfotografie met beschikbaar licht heel goed mogelijk om een intiem, erotisch karakter van de opnamen over te brengen. Met de term Beschikbaar licht worden opnamen bij weinig aanwezig licht bedoeld. Daarom zullen over het algemeen ook eerder foto's in de Low-Key-stijl de eerste keuze zijn om eigen beeldideeën bij Beschikbaar licht passend uit te voeren.
Om geloofwaardiger en daarmee ook erotischer over te komen, kunnen dergelijke foto's gerust ook eens vaag worden gefotografeerd. De boodschap van de foto wordt zo versterkt en u kunt afzien van het gebruik van een vervelend statief.
Belichtingstijden rond 1/8 seconde zijn geschikt om een veegeffect te bereiken dat sterk genoeg is om duidelijk te worden waargenomen, maar tegelijkertijd niet zo sterk dat het onderwerp onherkenbaar wordt.
De opname is gemaakt in een hotelkamer om 4 uur 's ochtends, enkel met behulp van de deels nog zichtbare vloerlamp aan de bovenkant van het beeld.
Opnamen bij zonneschijn
Toen ik op ongeveer 10-jarige leeftijd de eerste zakcamera van mijn vader cadeau kreeg, gaf hij me het goede advies om ervoor te zorgen dat de zon altijd in mijn rug stond, anders zouden de foto's niets worden.
Dat kan - vereenvoudigd - voor de destijds gebruikte camera's juist geweest zijn, maar voor de ultramoderne digitale spiegelreflexcamera's met hun talrijke hoogst ontwikkelde automatische functies geldt dat al lang niet meer. De ingebouwde belichtingsautomatiek herkent over het algemeen wanneer er sprake is van een lastige lichtsituatie en regelt de opnameparameters (tijd en diafragma) zodanig dat in de meeste gevallen ook bevredigende resultaten behaald worden.
Integendeel: Vandaag de dag, na meer dan 30 jaar, met een goede dosis ervaring in mijn fotografische "rugzak", zou ik beweren dat opnamen bij direct zonlicht tot de moeilijkste opnamesituaties behoren waarmee een veeleisende fotograaf geconfronteerd kan worden. Want schijnt de zon direct, dan zijn er ook veel schaduwen en met name in de modelfotografie zijn harde schaduwen, met name in het gezicht van het vrouwelijke model, noch mooi noch eenvoudig weg te werken.
Harde schaduwen in het gezicht van het model storen enkel niet bij modellen met een perfecte huidstructuur; bij alle anderen worden huidonvolkomenheden zoals puistjes of littekens en poriën onaantrekkelijk benadrukt. Soms kan het eruitzien, vergroot men de foto en bekijkt enkel het gezicht, als een landschap vol met kraters zoals op de maan.
Daarom is een goede make-up absoluut essentieel voor de voorbereiding van een fotoshoot bij zonnig weer. Soms helpt het om huidonzuiverheden optisch te laten verdwijnen, vooral als het model rechtstreeks in de zon kijkt. Dit creëert hele korte schaduwpartijen en een perfect schoonheidslamplicht. Maar wie wil er altijd foto's maken terwijl het model zijn hoofd onnatuurlijk omhoog houdt en constant knippert?
Het is beter om een diffuser te gebruiken, zoals bijvoorbeeld de Sun Swatter (de "vliegenmepper") van California Sunbounce, die aan de Boem-Stick wordt bevestigd (aan een soort monopod), en tussen het model en de zon wordt gehouden. Hierdoor worden de contrasten verzacht (er zijn verschillende sterktes van diffusers) en worden foto's in de stijl van schoonheid mogelijk gemaakt.
Als je zowel geen model hebt dat geschikt is voor zonlicht met een huid als een babybilletje, noch een diffuser, dan blijft alleen nog over om locaties te kiezen die op natuurlijke wijze schaduw bieden, zoals bijvoorbeeld voor grote gevels of onder boomkruinen. Let echter op dat opnamen onder bomen een lichte groenachtige tint kunnen veroorzaken, tenzij je een skylightfilter op je lens gebruikt.
In dat geval moet er bij de beeldbewerking corrigerend worden ingegrepen. Ook gekleurde gevels zullen het licht verstoren, daarom zijn al deze oplossingen slechts noodoplossingen en zou de aanschaf van een geschikte diffuser eigenlijk "verplicht" moeten zijn voor elke fotograaf die foto's wil maken bij zonnig weer.
Als je de mogelijkheid hebt om te bepalen op welk tijdstip van de dag de foto's worden gemaakt, dan zou je de ochtend- of avonduurtjes moeten kiezen, omdat hier de lichtinval vanwege de lage stand van de zon minder intens is en bovendien interessante speelmogelijkheden met de - lange - schaduwen biedt.
Zelfs bij deze foto had ik eigenlijk een diffuser moeten gebruiken om de heldere gebieden die direct door het zonlicht worden belicht (linkerkant van het model, vooral de linker onderarm) te verzachten.
Echter, in de late namiddag toen deze foto werd genomen, stond de zon al redelijk laag aan de hemel, waardoor de contrasten niet meer zo sterk waren.
Bovendien, wat ook een goede manier is om contrasten te verzachten, heb ik een reflector aan de rechterkant van het model gebruikt om de schaduwen op te lichten; en als resultaat zijn de door de zon belichte gebieden op de foto dus niet al te storend.
Geen angst voor natuurlijk tegenlicht
Een andere manier om foto's te maken bij zonnig weer is door het model tussen de camera en de richting van de zonnestralen te plaatsen, dus in tegenlicht. Het resultaat is - meestal - zeer sfeervol, soms zelfs romantisch. Het is naar mijn mening de beste manier om met sterke contrasten bij zonnig weer om te gaan! Ook al hoor je van veel fotografen steeds weer dat foto's in tegenlicht lastig zijn, ik geloof eerder dat het tegenovergestelde het geval is.
Het gebruik van een zonnekap is echter dringend aan te bevelen! Wat hier vanzelfsprekend klinkt, wordt helaas lang niet altijd in de praktijk gebracht: Ik maak keer op keer mee tijdens mijn workshops dat de zonnekap, die altijd (!) en overal (!) moet worden gebruikt, in de cameratas blijft of zelfs - verkeerd om opgeborgen - nutteloos op het objectief is geschroefd.
In sommige gevallen kun je zelfs de lichtinval ("lichtreflecties") als een element van vormgeving in de foto behouden, wat het geheel een zeer zachte, romantische uitstraling geeft. In de jaren zeventig, in de tijd van de hippies en flowerpower, was dit heel normaal.
Vooral bij modellen met lang (of warrig) blond haar levert tegenlicht een mooie lichtrand op (ook wel "heiligenschemel" genoemd).
Deze foto is genomen op een late zondagmiddag op een kleine heuvel, waarbij de moeilijkheid niet lag in het omgaan met het tegenlicht (twee grote opvullichten waren meer dan voldoende), maar in het duwen van de zware motorfiets de smalle helling op en weer naar beneden na de foto's.
Ook op het strand bij de zee is de keuze voor tegenlicht vaak de enige kans om om te gaan met de sterke lichtcontrasten.
Foto's maken in de regen
Zelden worden er erotische foto's in de regen gemaakt, want het model koelt te snel af, de camera kan nat en beschadigd raken, de aardgrond wordt zacht en modderig, en de gemoedstoestand zal zowel bij de fotograaf als het model niet aanzetten tot doorgaan. Maar als de fotograaf en het model toch besluiten om door te gaan en zoals gepland verder te gaan met de foto's, kunnen er uitzonderlijke en sfeervolle opnamen ontstaan. Echter, heb medelijden met je model en beëindig de fotosessie uiterlijk wanneer het begint te rillen van de wind en kou.
De lichtomstandigheden zijn bij regen vaak aanzienlijk beter dan bij zonnig weer, omdat de regenwolken meestal zorgen voor mooi, zacht licht met weinig contrasten.
Toen het plotseling - tegen de weersvoorspelling in - begon te regenen, wilden het model en ik in eerste instantie onze fotosessie afbreken. Maar omdat we er al weken naar hadden uitgekeken, besloten we ondanks het slechte weer door te gaan.
Ons besluit werd vergemakkelijkt doordat het eind mei al behoorlijk warm was op die dag, dus de temperaturen waren tenminste draaglijk voor het naaktmodel.
Zelf zat ik bij deze foto in de ruime bagageruimte van mijn Opel Omega Caravan, zodat ik en ook - nog belangrijker! - de uitrusting beschermd waren tegen de regen. Ondanks of juist vanwege de regen hebben we veel plezier beleefd aan deze fotoshoot!
Zijlicht buiten
Zijlicht buiten kan net zo interessante resultaten opleveren als in de studio. Het verschil is echter dat je in de studio het licht veel beter in intensiteit kunt regelen en naar wens kunt vormen. In de vrije natuur daarentegen kun je het zonlicht slechts marginaal beïnvloeden, bijvoorbeeld door gebruik te maken van hulpmiddelen zoals een reflector en een diffuser. Maar hele beeldachtergronden veranderen, natuurlijk afhankelijk van het beeldkader, zou onze mogelijkheden te boven gaan.
Zij- en strijklicht is uitermate geschikt om de lichaamscontouren van de actmodellen te benadrukken. Met name bij het fotograferen van (goed gebouwde, gespierde) mannen bieden zich interessante mogelijkheden aan door deze vorm van belichting om de spieren van de mannen fotografisch nog sterker te benadrukken. Foto's die bij zijlicht zijn genomen, zijn overigens bijzonder expressief in zwart-wit.
Deze foto is gemaakt in oktober 2007 op Ibiza. Enkel met het model onderweg, zocht ik naar interessante locaties, en het meest bevielen mij die ochtend eerst de oude, verhouten bomen (die fotografeerde ik in zwart-wit) en daarna de stekelige, sappig groene cactussen, die een mooi contrast vormden met de zachte huid van het model. 
Tussen de cactussen ontdekten we vervolgens enorme spinnenwebben met dikke vieze spinnen die in het midden op de loer lagen, waardoor we maar weinig foto's op die plek maakten.
Er is een modelrelease-contractsjabloon beschikbaar als werkmateriaal.
