De start in de beroepsfotografie
Wat is de juiste weg naar zelfstandigheid? Welnu, er kan geen algemeen geldig antwoord gegeven worden op deze vraag. Probeer te ontdekken welke weg de juiste is voor jullie, welke oplossing voldoet aan jullie individuele behoeften. Het is ook handig om te overwegen waar jullie sterke punten liggen. Als jullie zin hebben om meer dan slechts een van de 5 hieronder voorgestelde wegen naar het beroep van fotograaf te bewandelen, dan is dat uiteraard ook mogelijk.
Stages en assistenties
Om überhaupt een klein inzicht te krijgen in de werkwereld van een beroepsfotograaf, is een meerweekse stage aan te bevelen, die echter niet minder dan twee tot drie weken mag duren.
Tijdens een stage of als assistent leren jullie niet alleen hoe je opzet- en afschaduwingsmiddelen op de juiste manier gebruikt. Jullie leren ook veel over het dagelijks leven van een fotograaf. Op deze manier kunnen jullie vrijblijvend ontdekken of dit het juiste beroep voor jullie is.
Mochten jullie tot de conclusie komen dat de focus van het stagebedrijf echt niet aan jullie verwachtingen voldoet, dan heeft de (relatief korte) stage toch zijn vruchten afgeworpen: Voordat jullie meer dan slechts tijd hebben geïnvesteerd of je hebben verplicht tot een opleiding, hebben jullie kunnen ontdekken of de gekozen weg de juiste keuze voor jullie was!
Soms merkt men tijdens een stage dat de gekozen weg weliswaar de juiste is, maar dat de inhoudelijke focus moet worden verlegd. In de 12e klas liep ik stage bij een industrie- en reclamefotograaf. Tijdens deze 2 weken is met name de fotoshoots van verschillende mannenkoren bijgebleven. Maar ik fotografeer liever rockbands tijdens een concert dan mannenkoren tijdens een koorrepetitie. De volgende foto toont H-Blockx tijdens het Zeltfestival Ruhr in de zomer van 2010.
Assistenties zijn net als stages geschikt om te achterhalen welke weg men later als zelfstandig fotograaf wil bewandelen. Het is dus zeker zinvol, en zelfs ten zeerste aan te raden, om bij verschillende fotografen (afhankelijk van de omvang van het werk tegelijkertijd of na elkaar) werkzaam te zijn; mits jullie je dat financieel kunnen veroorloven, want assistenten krijgen vaak geen vergoeding, of slechts af en toe, bijvoorbeeld bij belangrijke klussen.
Als stages in de eerste plaats worden gedaan om beroepsmatig te oriënteren, dan zijn assistenties bij bijvoorbeeld bekende fotografen met name belangrijk voor de persoonlijke vooruitgang. Hier leren jullie niet alleen veel op fotografisch gebied, maar ook hoe een succesvol bedrijf in de praktijk werkt.
De inrichting van de fotostudio, klantcontacten, acquisitie (alle maatregelen voor het werven van klanten), kantoorwerkzaamheden, belastingen, beeldbewerking, onderhoud van de uitrusting, archivering, orderafhandeling, facturatie en debiteurenbeheer, strategische oriëntatie, enz. zijn slechts enkele van de punten die interessant en belangrijk zijn voor een nieuwkomer!.
Voor beginners is een assistentie (ik spreek hier bewust niet van een assistentie "functie"!) ook moreel belangrijk, omdat een welwillende "mentor" een nieuweling in dit beroepsveld al een zekere mate van zekerheid biedt. De angst voor zelfstandigheid, de "sprong in het diepe", wordt door een foto-assistentie aanzienlijk verzacht. Let er echter op dat jullie je niet volledig verlaten op de "oude rot" bij belangrijke beslissingen! Niet dat hij of zij het mis zou kunnen hebben - het kan gebeuren dat jullie je na een paar maanden afhankelijk voelen van jullie mentor en angst hebben om de definitieve stap naar zelfstandigheid te zetten (na het voltooien van de assistentie).
Vooral wanneer je als assistent bij een zeer goede, succesvolle en/of bekende fotograaf werkt, kan het gemakkelijk lijken alsof je nog mijlenver verwijderd bent van het zelfstandig kunnen werken als fotograaf. Er zijn veel assistenten die er jarenlang niet in slagen om de sprong naar zelfstandigheid te maken, en ik geloof dat de angst om eensklaps zijn beroepsleven als eenling, dus op zichzelf, te moeten uitzoeken, de meeste gevallen hiervan de schuld is!
Plan het liefst een vaste periode waarin jullie freelance of vaste assistent bij één of liever meerdere fotografen willen werken; bijvoorbeeld twee jaar. En daarna, zoals gepland, zetten jullie de stap naar het echt zelfstandig zijn door jullie diensten als fotograaf eigenverantwoordelijk op de markt aan te bieden. Ondernemersmoed is ook een eigenschap die je "moet hebben", als je ooit als succesvol fotograaf wilt werken!
De klassieke, ambachtelijk gevormde opleiding
Het zijn bijna uitsluitend jongeren die de weg van de ambachtelijk gevormde opleiding tot fotograaf kiezen. Elk jaar zijn er net iets meer dan 2000 jongeren die een opleidingsplaats vinden en aan een passende opleiding beginnen. De ambachtelijke opleiding wordt gedomineerd door jonge vrouwen (ongeveer twee derde); heel anders dan elders in de fotografiewereld, als men bijvoorbeeld kijkt naar de sekse-specifieke samenstelling van fotoclubs of fotografenverenigingen.
Familie-, bruilofts- en portretfoto's zijn de hoofdthema's van de klassiek gevormde ambachtelijke beroepsopleiding. Kinderfoto's maken behoort dus tot het dagelijkse werk van de leerlingen. Helaas zijn er veel bedrijven waar leerlingen in de eerste twee leerjaren voornamelijk met hulpwerkzaamheden worden belast of uitsluitend in de verkoop worden ingezet, waardoor ze later de praktische training missen.
De uitval in de fotografieopleiding is echter aanzienlijk hoger (ongeveer 20 procent) in vergelijking met andere beroepsopleidingen. Het lijkt erop dat de verwachtingen en de realiteit op het gebied van de ambachtelijke fotografische opleiding van drie jaar ver uit elkaar liggen:
• Veel bedrijven zijn sterk gespecialiseerd. Dit kan voor de leerlingen te eenzijdig zijn. Altijd maar standaard pasfoto's en sollicitatiefoto's maken in standaardposes is saai! Hierdoor is de creativiteit sterk beperkt, wat tot ontevredenheid leidt.
• Omdat veel gevestigde fotografen alleen of met slechts 1 werknemer in hun studio's werken, is de kans op een baan na de opleiding voor de leerlingen zeldzaam.
• Vanwege lage prijzen kunnen klanten vaak alleen winstgevend worden bediend als er weinig tijd aan hen wordt besteed. Vaak worden de flitskoppen van de flitsinstallatie eenmaal ingesteld bijna nooit meer verplaatst. Tijdsdruk en creativiteit gaan niet samen. Wie echter altijd volgens het bewezen "standaardschema" moet fotograferen, zal al snel de lust in het eigenlijk creatieve beroep verliezen.
• Vaak worden leerlingen vanwege de grootte van de bedrijven ingezet als goedkope arbeidskrachten (salaris gemiddeld 290,- euro per maand) om voornamelijk nevenactiviteiten zoals de verkoop van geheugenkaarten en camera's, schoonmaken en het bedienen van de laboratoriummachines/fotoprinters uit te voeren. De (interessante) foto's worden door de baas gemaakt. Ook dit is een reden om al snel gefrustreerd de handdoek in de ring te gooien!
• "Leerjaren zijn geen herenjaren" - dit geldt ook voor de fotografieopleiding, omdat de fotografie een hoge persoonlijke inzet vereist, die echter slecht wordt beloond. Dit komt enerzijds doordat er genoeg mensen zijn die zeer geïnteresseerd zijn in dit opleidingsberoep, maar anderzijds ook doordat in het gebied van de gevestigde fotografen door de concurrentiesituatie al jarenlang nauwelijks nog kostendekkend, laat staan met aantrekkelijke winsten wordt gewerkt.
• Steeds minder mensen gaan naar een fotograaf (behalve voor huwelijksfoto's en pasfoto's), omdat ze zelf een digitale camera met fotoprinter hebben. En een flink aantal zij-instromers die ook foto's aanbieden, melden zich aan als nevenberoep (jammer genoeg velen ook niet!) en concurreren met de fotografen die al op de markt actief zijn. Je zou treffend kunnen zeggen dat steeds meer aanbieders strijden om steeds minder baantjes. De baankansen na de opleiding zijn dus allesbehalve rooskleurig. De leerlingen realiseren zich dit echter pas tijdens hun opleiding, wat velen ertoe brengt om de opleiding af te breken en op zoek te gaan naar een ander beroep.
Soms is ook de leeftijd van de leerlingen verantwoordelijk voor het hoge uitvalpercentage. Typisch voor het traject om fotograaf te worden via een opleiding is nu eenmaal de jonge leeftijd van de leerlingen. En op jonge leeftijd zijn veel mensen gewoonweg nog niet "volwassen" genoeg om definitief te beslissen in welk beroep hun interesses blijvend liggen.
Er zijn echter ook enkele voordelen die spreken voor een ambachtelijke fotografenopleiding:
• Als je een goed bedrijf hebt gevonden en je toont je gemotiveerd en betrokken, dan is een goede, degelijke opleiding de beloning.
• Het diploma is staatserkend, wat zeker een argument kan zijn tegenover de ongeschoolde concurrentie.
• Na de opleiding en het behalen van het meesterschap staat de fotograaf vrij om nog een hbo-opleiding te beginnen, zelfs zonder een algemeen erkend diploma te hebben.
• En last but not least heb je een kijkje mogen nemen in een bedrijf dat standhoudt op de markt. Dit is waardevol, zelfs als je besluit later een andere focus te kiezen.
De academische weg (fotografie studeren)
Voordat je besluit om een fotografie studie te volgen (het is vereist om over een diploma, meesterbrief of een hbo-diploma te beschikken), is het raadzaam om grondig informatie in te winnen over de mogelijke hogescholen en de toelatingseisen ervan. Het is echter niet alleen aan te raden om de officiële website van de hogeschool met algemene informatie over de opleiding te bezoeken. Gesprekken met docenten en studenten kunnen ook waardevolle inzichten opleveren die de beslissing om al dan niet aan de studie (en zo ja, aan de betreffende hogeschool) te beginnen aanzienlijk kunnen beïnvloeden. Vooral studenten in hogere semesters hebben een goed inzicht in de gang van zaken binnen de opleiding en de eigenaardigheden van de studierichting van de betreffende instelling, wat voor geïnteresseerden een schat aan nuttige informatie betekent (over opleidingsinhoud, toelatingsprocedures, realistische studieduur, uitrusting van de hogeschool met apparatuur, studiefinanciering, toekenning van beurzen, enz.).
Informeer jezelf vóór aanvang van de studie over de nadruk die de mogelijke faculteiten leggen op het fotografie-onderwijs. Begin alleen aan een studie als de studie-inhoud je aanspreekt en als je het gevoel hebt dat je met de opgedane kennis later succesvol als fotograaf kunt werken.
Houd er rekening mee dat je door aan een studie te beginnen een groot deel van je leven plant. Een verkeerde beslissing heeft dus heel andere (met name tijds)gevolgen dan bijna alles wat je tot nu toe in het verleden hebt ondernomen. Dus het besluit om een fotografie studie aan een specifieke hogeschool te beginnen moet weloverwogen zijn!
Na het kiezen van een of meerdere geschikte instellingen begint het langdurige sollicitatieproces. Omdat slechts maximaal één op de tien geïnteresseerden een studieplek in fotografie krijgt toegewezen, zijn de weinige beschikbare plaatsen zeer gewild, waardoor het voor iedereen duidelijk zou moeten zijn dat het samenstellen van de sollicitatiedocumenten uiterst zorgvuldig moet gebeuren. Bij opleidingen in de fotografie is de fotomap het beslissende instrument om de betreffende docenten aan de hogescholen te overtuigen van hun eigen talent en passie voor fotografie. Hiervoor zijn er speciale "portfoliocoachingcursussen" (die tot een jaar kunnen duren) en "portfoliogesprekken" die door de betreffende onderwijsinstellingen worden aangeboden. Maak ook gebruik van de mogelijkheid om succesvolle mappen van geaccepteerde sollicitanten (dus van reeds studerende studenten) te bekijken.
Bij de mapresentatie moet je alle mogelijke gebieden bestrijken. Verschillende technieken laten zien, beeldbewerking, enz. Je moet een breed scala aan onderwerpen presenteren. En vaak krijg je van de professor al van tevoren een speciaal onderwerp genoemd dat je zo goed mogelijk moet vervullen. In Keulen heb je bijvoorbeeld een half jaar de tijd hiervoor. Als het selectiecomité van docenten dan onder de indruk is van je werk, word je toegelaten. De beoordeling is dus volledig subjectief.
Naast de map beslissen, afhankelijk van de onderwijsinstelling, toelatingsexamens of de aanvrager een van de felbegeerde studieplaatsen krijgt. Na de mapbeoordeling, die overeenkomt met de eerste grove selectie, wordt de aanvrager uitgenodigd voor een praktisch en een mondeling examen. De examens zijn bedoeld om te zien hoe de aanvrager onder druk artistiek-creatief werkt; maar ook of hij geschikt is en last but not least - überhaupt de auteur van de door hem ingediende foto's is. Vooral in het mondelinge geschiktheidsexamen proberen de examinatoren (naast het leren kennen), de persoonlijke geschiktheid te achterhalen; of de kandidaat met brandende passie de kunststudie zal doorstaan en of hij in staat is om zelfstandig artistiek-conceptueel te werken.
Sommige onderwijsinstellingen vereisen bovendien dat de aanvrager voor aanvang van de studie al minimaal zes weken stage heeft gelopen bij een op media gericht bedrijf, wat moet worden aangetoond door een schriftelijke verklaring van het bedrijf.
Omdat de keuze van de hogeschool een grote invloed heeft op jullie toekomstige vaardigheden, jullie fotografische stijl en daarmee in het algemeen op jullie toekomstige carrière als beroepsfotograaf, is het raadzaam om hier uiterst zorgvuldig te werk te gaan en om vooraf voldoende informatie in te winnen.
Privé fotoscholen
De opleiding aan een particuliere fotoschool zal interessant zijn voor degenen die niet voldoen aan de toelatingseisen om aan een openbare hogeschool te studeren (het algemeen vwo) en die toch geen 'opleiding' willen missen. (Uitzondering: de design akademie Berlin vereist onder andere het bewijs van een vwo- of hbo-diploma of een vergelijkbare erkende certificaat).
De volgende particuliere scholen werden genoemd in een recent rapport van het tijdschrift PROFIFOTO (editie 1-2/2011): design akademie Berlin, Lette-Verein Berlin, Neue Schule für Fotografie Berlin, Ostkreuzschule für Fotografie und Gestaltung Berlin, Photoacademy Urbschat Berlin, Best Sabel Bildungszentrum Berlin, Freie Akademie der bildenden Künste Essen, Lazi Akademie Esslingen, Fotoakademie Köln, Photo+Medienforum Kiel, Privatschule für Fotodesign Pforzheim. Opvallend is dat de meeste van deze scholen in Berlijn zijn gevestigd. Slechts 5 van de 11 genoemde particuliere instellingen die een opleiding tot fotograaf aanbieden in de vorm van een studie, zijn niet gevestigd in Berlijn.
In hoeverre de opleiding aan een particuliere instelling geschikt is als goede vervanging voor een studie, hangt in hoge mate af van de inhoud van de opleiding, de betrokkenheid, kennis en vaardigheden van het docententeam, maar ook van de uitrusting met apparatuur. Feit is dat veel particuliere scholen geen door de staat erkend diploma mogen uitreiken. Alleen de Lazi Akademie in Esslingen, het Best Sabel Bildungszentrum in Berlijn, het Photo+Medienforum Kiel en de Lette-Verein reiken het diploma van een door de staat erkende of gecontroleerde fotodesigner uit (Photo+Medienforum Kiel: door de staat erkende fotograaf; design akademie Berlin: Bachelor of Arts). De anderen tooien hun afgestudeerden met zelfbedachte titels zoals "Photoartist" of een willekeurig certificaat.
Maar niet de titel is doorslaggevend, maar hoeveel de afgestudeerden hebben geleerd. De kwaliteit van het onderwijs als garantie voor professioneel succes is - zoals overal - echter niet van tevoren duidelijk. Nuttig zijn hier ervaringsverslagen van afgestudeerden of informatiedagen van de betreffende instelling, indien aangeboden.
Als voorbeeld is hier de design akademie Berlin, die regelmatig informatiedagen aanbiedt. Het menu hiervoor is direct te vinden op de startpagina van de website.
Als je eenmaal hebt besloten om aan een particuliere fotoschool te gaan studeren, blijft de vraag welke instelling moet worden gekozen, naast de locatie spelen ook financiële vragen vaak een doorslaggevende rol, want de "collegegelden" variëren tussen de scholen van 85,- euro per maand plus materiaalkosten bij Lette-Verein Berlin tot 1.760,- euro bij de Freie Akademie der Künste in Essen. Toch geldt hier ook: Niet de goedkoopste prijs is doorslaggevend, maar de prijs-kwaliteitsverhouding!
Bovendien is van belang:
• Wat zijn de toelatingseisen? (Toelatingsexamen? voltooide stage? portfolio-beoordeling? sollicitatiegesprek? opdracht?)
• Hoe groot zijn de klassen (aantal studenten)?
• Is er een proefcursus? (De design akademie Berlin biedt bijvoorbeeld een driedaagse proefstudie aan voor 160,- euro).
• Wordt de instelling ondersteund met federale middelen; kan ik daar studiefinanciering krijgen?
• Zijn er beurzen? Beurzen worden bijvoorbeeld toegekend aan de Fotoakademie Köln en de Freie Akademie der bildenden Künste Essen.
• Is de opleiding alleen mogelijk als voltijdstudie of ook deeltijds (zoals bij de Freie Akademie der bildenden Künste in Essen)?
• Worden er voorbereidende cursussen aangeboden om ontbrekende basiskennis te compenseren?
• Wordt fotografie ook praktisch toegepast tijdens de studie?
• Zijn de lesinhoud actueel (beeldbewerking met behulp van Photoshop in plaats van laboratoriumwerk)?
• Welke docenten zijn werkzaam aan de particuliere fotoschool? Wat zijn hun referenties, welke beeldtaal vertegenwoordigen zij?
• Worden foto's van de studenten en afstudeerprojecten getoond, zodat je een beeld kunt vormen van de kwaliteit van de afgestudeerden? (Jammer: de sfeervolle foto's die te zien zijn in de fotogalerie van de Privatschule für Fotodesign Pforzheim, kunnen niet worden toegewezen. De auteur wordt niet genoemd, dus het is niet duidelijk of de foto's afkomstig zijn van een docent of van studenten).
• Hoe lang duurt de studie?
• Welke specialisaties worden onderwezen? Zo zijn werken uit het gebied van reclame/industrie (1 foto) en het gebied van architectuur (5 foto's) nauwelijks aanwezig in de zelfpresentatie van de Photoacademy Urbschat, terwijl er veel werken worden getoond in het gebied van portret of mensen (stand van zaken: januari 2011).
Als je al weet voordat de opleiding begint, in welke richting de fotografische reis voornamelijk zou moeten gaan, dan moet je een instelling kiezen die over de juiste knowhow beschikt.
Interessant en goed uitgevoerd is de galerie van de Fotoakademie Köln. Hier worden projectwerken van leerlingen gepresenteerd. De presentatie gebeurt met vermelding van namen, maar bij meerauteurschap is de duidelijke toewijzing van fotograaf - beeld niet mogelijk.
Een gedegen onderzoek naar welke particuliere school voldoet aan je eigen eisen, is dus sterk aan te bevelen! Naast gesprekken met studenten en afgestudeerden is ook de zelfpresentatie (bijvoorbeeld de internetpresentatie) van particuliere instellingen zeer onthullend. Als bijvoorbeeld de getoonde foto's niet aantrekkelijk zijn of geen professionele indruk maken, moet je liever naar een andere instelling uitkijken. Ook niet erg betrouwbaar kan het zijn als de website van de school niet voldoet aan de eisen van de Telemediengesetz (bijvoorbeeld een moeilijk te vinden impressum).
Noot: De websites van bovengenoemde particuliere fotoscholen vind je in de bijlage van deze tutorials (Deel 10).
De autodidactische weg (zijinstroom)
Als jullie niet de weg van een beroepsopleiding of een lange opleiding tot fotograaf willen volgen binnen een studie, of als jullie denken dat jullie gelukkiger zullen zijn als jullie alleen jullie eigen gang gaan en jullie fotografiemethode niet willen laten beïnvloeden door de smaak van enige instructeurs of docenten, dan is de zijinstroom als autodidact de juiste weg voor jullie.
Zijinstromers moeten (op praktijk gerichte) kennis opdoen om succesvol te kunnen werken als fotograaf. Tijdens zelfstudie kunnen belangrijke tips en trucs worden geleerd die van pas zullen komen in het fotografische dagelijks leven.
Tijdens mijn coaching van beginners op de arbeidsmarkt heb ik veel betrokken vrouwelijke en mannelijke fotografen ontmoet die vol enthousiasme deze moedige stap naar zelfstandigheid hebben gezet en die zeker op de lange termijn succesvol zullen zijn in dit beroep. Ik heb echter ook mensen ontmoet die deze stap misschien wel moedig maar toch volledig onvoorbereid en veel te vroeg hebben gezet en die daarom waarschijnlijk zullen falen. Waarin ligt dus het verschil tussen degenen die succes zullen hebben en degenen die - tenzij ze over voldoende financiële steun of "connecties" beschikken - ongetwijfeld gedoemd zijn om te mislukken?
De meest gemaakte fout door beginners op de arbeidsmarkt is dat ze te vroeg zelfstandig willen worden. Men moet al voldoende ervaring en fotografische vaardigheden hebben voordat men de stap naar zelfstandigheid zet. Anders zal men "op zijn neus vallen". Het bestuderen van internettutorials, het lezen van lesboeken en vakbladen helpt om hiaten op te vullen en belangrijke kennis te verwerven voor een succesvolle start.
Jullie moeten al zeer ver gevorderd zijn op het gebied van fotografie voordat jullie de stap naar zelfstandigheid zetten. Alleen plezier in fotografie is niet genoeg!
De volgende foto is genomen jaren voordat ik als reclamefotograaf zelfstandig ging werken. Ook vandaag de dag kijk ik er graag naar, want kwalitatief staat het niet achter bij mijn huidige werk.
Aanvullend wordt sterk aanbevolen om foto-workshops en seminars bij te wonen (waar bijvoorbeeld basisbegrippen van fotorecht worden geleerd) en portfolio-beoordelingen (om eerlijke feedback van een deskundige professional te krijgen).
Sinds enkele jaren is er geen "meestervereiste" meer. Ook zij-instromers kunnen zich nu als fotograaf zelfstandig vestigen. Ofwel als kunstenaar of beeldjournalist, of als ambachtelijke fotograaf. Alleen de vereiste meldingsverplichtingen (zie hierover het hoofdstuk "Bezoekjes aan overheidsinstanties & Co.") bij de start van de bedrijfsactiviteit dienen in acht te worden genomen.
