Cabane des Vignettes, april, Pasen, begin van de lente. Sinds twee dagen stormt en sneeuwt het onophoudelijk. Ik voel me alsof ik op een zinkend schip zit. Het personeel is slecht gehumeurd en gedemotiveerd. Bij de soep wordt oud brood geserveerd met delicaat groen schimmel! En we zitten vast: vanwege het slechte weer is verder klimmen noch afdalen mogelijk.
Toch zitten we niet op een driemaster ingesloten door packijs, maar op de Cabane des Vignettes op 3160 meter hoogte in de Walliser Alpen. Alles is koud en vochtig: de kamers, de dekens in de slaapzalen en inmiddels ook onze kleding. De wind waait door lekkende ramen en deuren. Alleen mijn cameramateriaal probeer ik warm en droog te houden. Als een adelaarsnest staat deze beroemde hut hoog boven verscheurde gletsjers en ruggen.
Een mooi-weer-hutpanorama: de Bouquetinsgroep in het avondlicht, Walliser Alpen, Zwitserland.
Ik heb nog een goede dag nodig om de opdrachtproductie voor een schoenenfabrikant af te ronden. De weersvoorspelling belooft een kort hogedrukgebied voor de volgende ochtend. Ik hoop op de laatste belangrijke ski-tour foto's, ...
Beklimming van de Pigne d‘Arolla, een ski-tourdetail tegen het licht in. Walliser Alpen, Zwitserland.
... van de zogenaamde Keyshots. Ik stel de camera alvast in op ISO 400, zodat ik al bij het eerste ochtendschemer uit de hand kan fotograferen. Tegelijkertijd zal ik de meeste foto's onderbelicht moeten maken om voldoende korte sluitertijden te bereiken ...
Door kou, storm en uitputting had ik voor deze opname een korte sluitertijd nodig (1/250 seconde). Door ISO 800 en sterke onderbelichting vertoont de opname bij sterke vergroting onaangenaam ruis. Pigne d‘Arolla, Walliser Alpen, Zwitserland.
U zult zich nu waarschijnlijk afvragen waarom ik een heel tutorial aan belichting wijs. Omdat ik op dit gebied (zie inleiding en einde van de tekst) zelf meer dan genoeg fouten heb gemaakt. Veel te vaak worden opmerkingen gemaakt als: "Met digitaal maakt belichting toch niet uit", of "digitaal kan je toch alles corrigeren". Helaas klopt dit slechts gedeeltelijk.
Wie alleen maar foto's maakt met als doel zijn medemensen te plezieren (of lastig te vallen?) met kleine plaatjes via telefoon en e-mail, kan de volgende alinea's gerust overslaan. Dit is geenszins denigrerend bedoeld: Ik maak ook wel eens foto's met mijn telefoon, spontaan, gek en van lage kwaliteit. Maar tegelijkertijd is er voor mij niets mooiers dan een technisch hoogwaardige, zo perfect mogelijke foto, en daarvoor hebben we onder andere een goede belichting nodig.
Een foto met evenwichtige toonwaarden, details in alle belangrijke gebieden en vooral sfeervol - de Hohe Munde in de Mieminger Bergen, Tirol, Oostenrijk.
Digitale fotografie biedt ons de juiste mogelijkheden hiervoor: bijna alle camera's hebben tegenwoordig een LCD-monitor tot drie inch groot en tot 920.000 pixels resolutie. Dat betekent dat we daadwerkelijk de compositie, de scherpte en de scherpteverdeling van de afbeelding kunnen beoordelen. Tegelijkertijd kunnen we via het scherm nog een ander fantastisch hulpmiddel gebruiken: het histogram. We kunnen het op elk moment en bij elke afzonderlijke opname opvragen en zo de helderheidsverdeling in de afbeelding controleren. Het is ons "digitale polaroid". In analoge tijden genoten alleen middenformaat- en grootformaat-fotografen van een polaroidafbeelding, onder andere om de belichting te controleren.
Wat biedt het histogram ons concreet? Enerzijds kan ik (meestal) verkeerd belichte opnamen corrigeren en herhalen, anderzijds kan ik voor een belangrijke of mooie situatie al een testfoto maken en de optimale belichting bepalen.
Wat laat het helderheidshistogram eigenlijk zien? Het is vereenvoudigd een weergave van mogelijke toonwaarden van 0 tot 255, van absoluut zwart (aan de linkerkant) tot het helderste wit (aan de rechterkant). Ideaal is het histogram en daarmee de belichting, wanneer de helderheidswaarden en daarmee de curve zich in het midden bevinden en er noch links bij de donkere gebieden noch rechts bij de heldere gebieden informatie wordt afgesneden.
Veel gemiddelde toonwaarden en slechts weinig extreem heldere of extreem donkere gebieden maakten de belichting van deze foto eenvoudig. Sossuvlei, Namib Naukluft Park, Namibië.
Een zeer evenwichtig histogram met "bijna" alle toonwaarden zonder afgesneden gebieden.
Eerlijk gezegd komt dit ideaal niet al te vaak voor. Als er aan de linkerkant, dus in het zwart, gegevens worden afgesneden, is de opname onderbelicht:
Dit histogram staat voor een sterk onderbelichte opname. Er zou weinig tot geen tekening of beeldinformatie meer aanwezig moeten zijn in zwarte of schaduwrijke gebieden.
Als er aan de rechterkant, dus in het wit, gegevens worden afgesneden, is de opname overbelicht.
Het histogram van een sterk overbelichte opname. In witte of de helderste gebieden zou weinig tot geen tekening of beeldinformatie meer aanwezig moeten zijn.
Bij een onderbelichte opname is er geen of nauwelijks tekening te zien in alle zwarte gebieden, wat op zich geen probleem is, integendeel: daardoor worden foto's juist spannender en contrastrijker.
Ondanks dat er geen details meer te zien zijn in de schaduwrijke rotsen op de voorgrond, vind ik deze opname niet verkeerd belicht of te donker. Integendeel: hij is contrastrijk en spannend. Turnerkamp, Zillertaler Alpen, Tirol, Oostenrijk.
Bij extreem contrastrijke motieven kan het histogram aan beide kanten worden bijgesneden!
Mijn doel is echter ook om recht te doen aan de belangrijkste helderheidswaarden. Als bijvoorbeeld de schaduwen van een opname erg belangrijk voor me zijn, let ik specifiek op dit linkerdeel van het histogram om niets bij te snijden. Als de doortekening van de heldere delen van de afbeelding belangrijk voor me is, let ik erop om rechts in het histogram niets bij te snijden.
Bij deze opname was het voor mij belangrijk om de sfeervolle doortekening van de sneeuw- en gletsjeroppervlakken te behouden. In de zon is het echter onmogelijk om tekeningen te zien. Geeft niet … Fineilspitze, Ötztaler Alpen, Oostenrijk.
Een zeer evenwichtig histogram - behalve het zonnige hooglicht aan de rechterkant:
Het wordt echter problematisch als een onderbelichte opname is gemaakt met een hogere gevoeligheid (afhankelijk van de camera en sensor vanaf ISO 800). Meestal is het resulterende digitale ruis lelijk en storend.
Dit is een uitsnede van een 100% vergroting van afbeelding 11 (linksboven). Deze keer echter onderbelicht! Hoewel de gegevens op dezelfde manier zijn geconverteerd, is het lawaai in de lucht aanzienlijk sterker.
Overigens gebruik ik het zogenaamde RGB-histogram bijna nooit, dat de verdeling van de beeldhelderheid van de individuele primaire kleuren (RGB = rood, groen en blauw) aangeeft …
De Plansee in het licht van de volle maan. Ondanks ISO 800 en lange belichting is er nauwelijks ruis waarneembaar. Om dit doel te bereiken, heb ik de opname iets overbelicht. Ammergauer Alpen, Oostenrijk.
Wat betreft hooglichten zijn er echter uitzonderingen: bijvoorbeeld bij een tegenlichtopname is het bijna onmogelijk om tekening te krijgen in de zon of de zonnestralen.
Bij een correct belichte en geconverteerde opname worden zelfs grote sneeuwvlakken mooi getekend en gestructureerd weergegeven. Alleen in het hooglicht van de zon is tekening onmogelijk in deze afbeelding. Skitouristen op de top van de Torhelm, Zillertaler Alpen, Oostenrijk.
De Matterhorn vanaf zijn "onbekende" westkant, Walliser Alpen, Zwitserland:
Cabane des Vignettes. Zoals elke nacht zet ik mijn wekker om drie uur. Maar als ik dit keer het raam open, zijn er geen dansende sneeuwvlokken zoals in de voorgaande nachten, maar fonkelende sterren die mijn aandacht trekken. Binnen enkele minuten staan we op en zoeken in de chaos van de slaapzaal naar onze sokken, truien en rugzakken. Na een kopje thee plakken we bij het licht van de hoofdlampen de skivellen op onze ski's. Niet veel later zijn we op weg naar de Pigne d'Arolla. De bevriezende adem vormt fijne rijpvlokken op ons haar, baard en kleding. Op de bergkam worden we begroet door een koude storm.
IJzige winterochtend op de Pigne d'Arolla, Walliser Alpen, Zwitserland.
De thermometer aan mijn rugzak geeft een goede 20 graden onder nul aan. Met trillende vingers pas ik de gevoeligheid van mijn Canon 5D nu zelfs aan naar ISO 800 en de belichtingscorrectie naar min 1,5 stops (een fatale fout!!). Dit alles alleen maar om bij storm en koude zo kort mogelijke sluitertijden te krijgen. Een 1/125 seconde is onder deze omstandigheden het minimum om de opnames in het eerste ochtendlicht niet te vervagen. Werken met het statief is al helemaal geen optie. Bij alle beelden staat het histogram volledig links, zelfs beeldgegevens worden bijgesneden. Ik merk het op, maar op dat moment heb ik nog geen idee wat het betekent. Het licht, het landschap, de motieven, alles is zo perfect vanmorgen.
Twee dagen later ben ik weer thuis en begin ik, na een warm bad, de beelden te converteren. Bijna alle opnames van deze laatste, beslissende tocht zijn totaal "verrauscht". Ik ben helemaal gefrustreerd, scheld op de digitale fotografie en zoek naar verklaringen. Helaas leren we soms alleen door fouten. Destijds kon ik het histogram nog niet echt "lezen", tegelijkertijd "zweefden" allerlei digitale tips en werkwijzen door de nieuwe digitale wereld. Tegenwoordig, slechts drie jaar later, zijn niet alleen de camera's aanzienlijk geavanceerder, ook de kennis van de nieuwe technische verbanden is aanzienlijk toegenomen. Maar eerlijk gezegd heb ik toch soms het gevoel nog aan het begin te staan……
PS: De histogrammen zijn niet de originele histogrammen van de opnames. Ze zijn achteraf gemaakt om de boodschap duidelijker over te brengen.
