De "Schuechter Hermann" in zijn werkplaats. Als extra verlichting werd alleen een kleine videolamp rechts op de tafel gebruikt. Bewust heb ik voor deze foto de groothoek gekozen om de omgeving ook mee te nemen.
Contax 645, Planar T f3,5 35 mm, Diafragma 3,5, 1/45 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
Al twee uur zit ik tegenover "Schuechter Hermann". Ik vertel hem over mijn tentoonstellingsproject "Gesichter aus den Bergen". Ook hem zou ik graag portretteren, net als vele andere mensen uit het Ötztal. Ze zijn allemaal ergens tussen 70 en 100 jaar oud en hebben één ding gemeen: een ongewoonlijk en intens leven in de bergen.
We praten veel, opnieuw over skitochten en de slechte sneeuw op dit moment. Hij is in de late zeventig en toch bijna elke dag op pad in de bergen. Tussendoor werkt hij in zijn schoenenwerkplaats in het dorp bij Längenfeld, net als zijn vader en grootvader. Zijn werkplaats is gewoon ongelooflijk: het fotogenieke strijklicht, de oude gereedschappen, de zadelmakerijmachine, en dan Hermann. Alsof de tijd in deze ruimte gewoon is blijven stilstaan. Telkens leid ik het gesprek naar mijn fotografie en de tentoonstelling.
Ik hoop op een teken van hem, op zijn instemmende woorden. Mag ik eigenlijk een paar opnamen van hem maken? De middenformaatcamera ligt naast me, samen met verschillende magazines met zwart-wit- en diapositieffilm. Na vier uur zegt hij in zijn Ötztaler dialect: "mei da must holt in a paar Tagnen widar a moi kemmen". Hij is moe en wil met rust gelaten worden. Een beetje verdrietig en gefrustreerd stap ik naar buiten in de koude winterlucht.
Frieda en Friedl Kneisl hebben hun hele leven op de Grubealm bij Sölden doorgebracht. De opname is gemaakt zonder enige extra verlichting op het terras van hun alm.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 8, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100.
In mijn ogen is het portret en de reportage het meest gevoelige gebied van de fotografie. Het draait hier om ethiek en respect. Achteraf ben ik dankbaarder dan ooit dat ik hem niet heb overvallen of opgejaagd. Goede foto's hebben tijd nodig en tijd is ons aller kostbaarste bezit. Hiermee geven we ook iets van onszelf aan de ander. In expressieve portretten zie je de "stemming", de "klik", de welwillende instemming van de geportretteerde.
Daarom zijn de eerste volgende tips eigenlijk geen tips, maar menselijke en ethische noodzakelijkheden:
- Geef je gesprekspartner de tijd, zoek het gesprek op, leer elkaar kennen. Bij Hermann duurde dit proces drie dagen!!
- Houd een zekere mate van respectabele afstand aan.
- Voel aan wanneer het tijd is om te stoppen met fotograferen. De fotoshoots voor "Gesichter aus den Bergen" duurden bij alle 25 personen slechts ongeveer vijf tot tien minuten!!
- Verwen de geportretteerden met mooie afdrukken.
Dit geldt overigens ook wanneer we de persoon die we fotograferen, kennen!!
Ik heb er bewust voor gekozen om voor deze tutorial alleen foto's van één enkele portretproductie te gebruiken. Ze zijn uniform en vooral met weinig technische inspanning tot stand gekomen, maar bieden me toch de gelegenheid om verschillende lichtsituaties en verlichtingstechnieken te benadrukken. Ze zijn tot stand gekomen binnen een half jaar in het Oostenrijkse Ötztal.
Reportage omvat ook: handen zeggen soms meer dan duizend woorden. Het licht van links komt van een subtiele videolamp.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2,4, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
De Camera
In principe kun je portretten maken met alle camera's. Bij compactcamera's of zoeker camera's zijn echter de creatieve mogelijkheden en ook het exact controleren van de zo belangrijke scherptediepte zeer beperkt. Door de extreem korte brandpuntsafstanden van digitale compactcamera's is het bovendien bijna onmogelijk om te fotograferen met zachte onscherpte (het zogenaamde bokeh) op de achtergrond.
Een uitzondering hierop vormt alleen het Leica "M" systeem (enz.). Ideaal en tegelijkertijd standaard zijn ook in dit gebied de spiegelreflexcamera's. Hier hebben we een grote keuze aan accessoires (lenzen, flitsers etc.) tot onze beschikking. Bovendien hebben ze tegenwoordig bijna allemaal een snelle motor om "het juiste moment" niet te missen.
Een camera met een diafragmatoets om de uitbreiding van de scherptediepte en het "bokeh" in het onscherpe gebied te controleren is zinvol. In dit gebied van de fotografie is het fotograferen met diafragmavoorkeuze bijzonder zinvol en nuttig om de uitbreiding van de scherptediepte in het gezicht of de ruimte gecontroleerd te sturen.
De volgende basisinstellingen aan de camera zijn hier mijn technische standaard:
- Het RAW-formaat onder andere om de tekening in licht en schaduw nauwkeurig te sturen.
- De automatische witbalans, omdat deze, vooral als het snel moet gaan, de beste resultaten oplevert bij verschillende lichtomstandigheden en lichtbronnen (de kleurtemperatuur van RAW-bestanden is bovendien achteraf nog corrigeerbaar).
- De flitsen op het tweede sluitergordijn.
Het licht komt opnieuw van links van een videolamp. De Mesmer Andrä Scheiber in "zijn" kerk in Umhausen. Met het groothoekobjectief lukt het weliswaar om de omgeving erbij te betrekken, maar de handen op de voorgrond worden daardoor vrij dominant.
Contax 645, Planar T f3,5 35 mm, Diafragma 4, 1/45 seconde, Fuji Velvia 100, opgevoerd tot ISO 200.
De lens
Natuurlijk kan je met alle brandpuntsafstanden en lenzen portretten fotograferen. De resultaten zullen echter behoorlijk verschillend zijn. Verwrongen gezichten of onnatuurlijke verhoudingen zijn het gevolg van extreme brandpuntsafstanden (bijv. te sterke groothoeklenzen!). Ideaal zijn eigenlijk de zogenaamde portretbrandpunten tussen 85 mm en 135 mm. Maar ook de 50 mm standaardbrandpuntsafstand of sterkere telelenzen tot 300 mm; zijn zeker geschikt. Belangrijk is een nauwkeurige autofocus.
Er is niets erger dan verondersteld scherp te stellen op de ogen en dagen later op het scherm de scherpte dan op de neuspunt te ontdekken.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 4, 1/45 seconde, Fuji Velvia 100, opgevoerd tot ISO 200.
Karl Sonnweber uit Habichen in zijn werkplaats. Hier werden twee lampen gebruikt: een sterke van links (LED) voor een tegenlichteffect en een aanzienlijk zwakkere van rechts om de schaduwen op te lichten.
Zorg er daarom absoluut voor dat je lenzen van tevoren teste en, indien nodig, laat afstellen door de fabrikant samen met de camera. Het liefst fotografeer ik portretten met lichtsterke vaste brandpunten, om echt gevoelig en vooral "boterzacht" de onscherpte te verdelen. Nog steeds geschikt zijn hier de oude mechanische lenzen (bijv. van Leica of Zeiss), die met adapters op veel gangbare spiegelreflexcamera's kunnen worden gebruikt. Hun voordeel: de brede afstandsschaalringen draaien zeer nauwkeurig en spelingvrij en stellen zo een perfecte scherpstelling in staat. Door het handmatig sluiten van het diafragma (de zogenaamde werkdiafragma) hebben je mechanische/handmatige lenzen ook altijd het bereik van de scherptediepte tijdens de fotografie in beeld. Vooral deze oude hoogwaardige lenzen bieden een prachtig "bokeh". Houd wat betreft lenzen nog het volgende in gedachten: een "monsterlijke 400mm-lens" kan veel mensen afschrikken. Mijn ervaring is dat we met onopvallende, kleine apparatuur vaak natuurlijker foto's maken.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2,8, 1/125 seconde, Fuji Velvia 100, opgevoerd tot ISO 200.
Burgl Ribis kijkt uit haar raam in Obergurgl. Voor deze opname was het aanwezige licht van de bewolkte hemel voldoende.
Extra licht: Flitseropstelling - Flitser - Videolamp - Power-LED
Naar mijn mening wordt er veel te vaak en intensief gesproken in fotomagazines over flitseropstellingen, hun mogelijkheden en hun professionele imago. Bij al mijn portretproducties heb ik mijn flitseropstelling geen enkele keer gebruikt.
Ik werk veel liever tegenwoordig met subtiel, goed doseerbaar en te sturen continu licht. Of het nu een videolamp met accu is of LED-lampen, ik "zie" hun licht, ben snel en flexibel en verwar mijn gesprekspartner niet met een overvloed aan opdringerige technologie.
De meeste opnamen van deze tutorial zouden zeker niet mogelijk zijn geweest als ik elke keer een uur had moeten besteden aan het opzetten van de generator, de statieven, de kabels, de softboxen enz.! Conclusie: Niemand hoeft 2000 euro uit te geven aan een flitseropstelling om goede foto's te maken!
Nannele Klotz woont hoog boven het Ötztal in Oetzerberg. Acht kinderen, 12 kleinkinderen en de landbouw houden haar fit. Met een subtiele videolamp lichtte ik haar gezicht een beetje op.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2,4, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100, opgevoerd tot ISO 200.
Welke lichtapparatuur heb ik bij me?
Bij portretproducties zoals die in het Ötztal heb ik bijvoorbeeld twee videolampen van elk 35 watt inclusief reserve-accu bij me. (In een eenvoudige uitvoering zijn ze al vanaf 40 euro verkrijgbaar, bijvoorbeeld van Kaiser of Canon, professionele lampen zoals die van Dedolight kosten echter snel meer dan 300 euro).
Ook een LED-lamp (indien mogelijk dimbaar) en een opzetflitser met ontspanningskabel, om de flitser zijdelings van de camera te kunnen positioneren. Voor buitenopnamen nog een reflectiescherm van California Sunbounce.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 5,6, 1/60 seconde, Fuji Velvia 100.
Meinhard Strobl is de weerkundige van het Öztal. Bij deze opname voor zijn huis in Obergurgl diende alleen de sneeuw op de grond als "natuurlijke" reflector.
Hoe gebruik ik mijn licht en vooral: wanneer gebruik ik welk licht?
Waar liggen de verschillen? Ik gebruik de flitser als het snel moet gaan, bijvoorbeeld als de persoon beweegt en ik dienovereenkomstig vaak van positie moet veranderen. Op de flitser heb ik een kunststof kap (STO-FEN van Omnibounce) en daaronder een filterfolie (bijv. van Lee) om mijn licht "warmer" te maken. In binnenruimtes met een mix van verschillende gloeilampen en tl-licht ligt de kleurtemperatuur vaak rond de 3000 Kelvin. Het flitslicht (= koud daglicht) zou hier als onnatuurlijk koud "oplichten".
Meestal moet ik de flitser (tenminste bij Canon) verminderen in kracht, om een natuurlijke indruk te behouden. Als het plafond in de ruimte wit is, richt ik de flitser soms ook recht omhoog. Het licht dat van het plafond wordt gereflecteerd is vaak aangenamer omdat het indirecter is dan het directe licht van de flitser.
Het licht van de LED-lamp is zeer gericht, ik gebruik het gewoonlijk als een directe spot om een sterke accent te leggen op het gezicht van een persoon of op de achtergrond van de ruimte. Meestal positioneer ik het ergens vast in de ruimte, bijvoorbeeld in een rek, op een kast, enz. Ook voor de LED-lamp bevestig ik soms een filterfolie (met tape of rubber) om de kleurtemperatuur aan te passen.
Het licht van de videolampen is zeer aangenaam en heeft meestal een vergelijkbare kleurtemperatuur als de meeste gloeilampen in ruimtes. Hun enige nadeel: de accu-duur is matig in vergelijking met de LED-lamp, dat wil zeggen, je moet er zuinig mee omgaan en het heel gericht tijdens de opnames gebruiken.
Wat te doen als het licht te sterk is en de lamp niet dimbaar is? Heel eenvoudig en vooral goedkoop is de truc met het zakdoekje met de snelheid. Je haalt het uit elkaar in afzonderlijke lagen en bevestigt deze voor de lamp. Hoe meer lagen, hoe minder licht er doorheen komt.
De oude keuken van de herberg van Farst is een fotografisch juweeltje. Sabina Falkner aan het koken.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 3,5, 1/60 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
Portretfotografie - dichtbij - intiem - expressief
- Hoe verloopt een portretfotoshoot binnenshuis?
Zoals hierboven beschreven, neem ik ruim de tijd voor de persoon. Tijdens lange gesprekken leren we elkaar kennen. Tegelijkertijd bekijk ik ook de ruimte en bedenk ik welke achtergrond ik kies, welk kader, welke brandpuntsafstand en - heel belangrijk - of ik extra belichting nodig heb en zo ja, waar ik die plaats.
Zodra alles klaar staat, probeer ik de persoon zo ontspannen mogelijk te houden door middel van verdere gesprekken. Hierdoor probeer ik regelmatig de gelaatsuitdrukking en de houding van de persoon te veranderen. Als laatste focus ik zo nauwkeurig mogelijk op de ogen en ik diafragmeer vervolgens één tot twee stops. Bijvoorbeeld bij een f1,8-85mm-objectief betekent dit dat ik bijvoorbeeld met een diafragma van 2,8 of 4 fotografeer. Altijd afhankelijk van de achtergrond natuurlijk!
En dan kan het beginnen. Telkens wanneer ik een moment fotogeniek vind, druk ik af. Vaak meerdere keren achter elkaar om zelfs de kleinste verschillen in de blik vast te leggen. Regelmatig controleer ik via de diafragmatoets de mate van scherptediepte.
Een belangrijke regel in mijn portretfotografie is om de personen niet te overweldigen. Urenlange "sessies" zijn naar mijn mening absoluut zinloos. Veel belangrijker is een zorgvuldige voorbereiding betreft locatie en licht.
De volgende drie afbeeldingen gaan enerzijds over de blik van een persoon en anderzijds over het kader van een scène. Bij deze eerste opname glimlacht Annemarie Ennemoser alleen - wat ik heel mooi vind! Als lichtbronnen dienden twee lampen: een LED-lamp van links en een videolamp van rechts. Het linkerlicht zorgt voor een mooi tegenlichteffect.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
Eén seconde later veranderde haar glimlach in een stevige lach. Welke opname beter is, is naar mijn mening een kwestie van smaak.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
Voor deze derde opname ben ik gewoon een stapje terug gegaan. Hierdoor ontstond een volledig nieuwe, met de omgeving tonende perspectief.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2,8, 1/30 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
2. Hoe verloopt een portretfotoshoot in de natuur?
De basisbenadering is hetzelfde als binnen. Een belangrijk technisch verschil ligt echter in het licht. Direct zonlicht is, vooral wanneer de zon hoog aan de hemel staat, soms te hard voor gevoelige portretten.
Veel fotografen geven de voorkeur aan gelijkmatig licht van een bewolkte lucht. Indien nodig plaats ik de persoon daarom in de schaduw en zorg ik met een reflector (bijv. van California Sunbounce) voor zacht invullicht (een assistent is hierbij natuurlijk goud waard!!). Maar zelfs bij tegenlichtsituaties, die toch een mooi lichtomranding in het haar kunnen creëren, gebruik ik het liefst invullicht om het schaduwrijke gezicht op te lichten.
Ik heb de beste ervaring met de zogenaamde "zebra-structuur" (goud/zilver gestreept) gemaakt. Als de zon echter laag staat, hebben ook portretten in direct zonlicht een zekere charme.
Door de laagstaande zon zijn de schaduwen in het gezicht van de berggids Hubert Scheiber uit Vent nog niet te hard. Met een zeer lichte hoeveelheid invullicht bracht ik wat licht op de ogen.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 5,6, 1/250 seconde, Fuji Velvia 100.
Hoe voelt het eigenlijk om gefotografeerd te worden? De meeste fotografen weten het niet ... Mijn laatste tip is daarom: laat jezelf eens fotograferen en "voel" hoe het is om voor een camera te zitten.
Ik wens jullie veel plezier achter de camera, maar ook respect en empathie voor de mensen voor de camera.
Contax 645, Planar T f2 80 mm, Diafragma 2,8, 1/20 seconde, Fuji Velvia 100, gepusht naar ISO 200.
Engelbert Kuen in zijn huis in Längenfeld. De LED-lamp van links zorgde voor het hoofdlicht door de arm, de zwakke lamp van rechts verlichtte de schaduwen enigszins op.
